Çin, Dünya Ekonomisine Büyük Zarar Vermesi Beklenen Devasa Borcu Nasıl Biriktirdi?
1980'lerde çin ekonomisinde ihracatın önemi arttı
2000'lere kadar ihracat odaklı bir ekonomi olan çin ekonomisi 2000'li yıllarda çok büyük bir ihracat ülkesine dönüştü.
yıllara göre çin'in ihracatı;
1995- 200 milyar dolar
2000- 360 milyar dolar
2005- 926 milyar dolar
2010- 1.075 milyar dolar
2015- 2.037 milyar dolar
çin'in cari fazlası ise yıllara göre şöyle gerçekleşmiş;
1995- 15 milyar dolar
2000- 21 milyar dolar
2005- 133 milyar dolar
2010- 238 milyar dolar
2015- 305 milyar dolar
2007 yılında çin'in cari fazlasının milli hasılasına oranı %10'nun bile üstüne çıktı; bu rakamların bir diğer önemli yanı ise şu: çin'in ticaret fazlasının çok büyük kısmı abd ile olan ticareti sayesindedir; örneğin üstte rakamını verdiğim 2015 yılında çin'in sadece abd'ye cari fazlası 400 milyar dolara yakın, yani o yıl çin abd dışındaki dünyaya cari açık vermiştir, son yıllarda çin'in cari fazlasının %80-%120'si hep abd'e karşı olmuş.
peki çin bu cari fazlayı nasıl elde etti?
aşama aşama işlem ve etkileri şöyle;
(çin'in ticaret fazlasını abd üzerinden anlatmak daha kolay o yüzden abd üzerinden örnekledim zaten çin cari fazlasının neredeyse tamamını abd üzerinden sağlıyor/sağladı.)
aşama-1: çin, abd'e 10 ürün sattı (dolar aldı), 8 ürün aldı (yuan sattı). bu sayede çin para kazandı (refah), abd ise ucuz maliyet ile ürüne ulaştı (refah, düşük enflasyon). yani iki tarafın da fayda gördüğü bir ilişki ile ticaret başladı. piyasadaki en temel kural şudur: "çok olan ürün değer kaybeder, az olan ürün değer kazanır". bu ilişkide piyasada devamlı yuan azalıp dolar artmalıydı ve tabii ki yuan değer kazanmalıydı. yuan değer kazandıkça da çin, abd'ye ucuz ürün satamayacaktı.
aşama-2: çin merkez bankası (pboc) devreye girdi ve piyasada eksik olan yuan'ı enjekte etti, sonra eli alışmaya başladı ve piyasanın ihtiyaç duyduğundan da çok piyasaya yuan enjekte etmeye başladı (yuan/dolar 1980'den beri çin'in cari fazlasına rağmen 4-5 kat değer kaybetti!). pboc, piyasaya yuan enjekte etmek için de piyasadan dolar topladı.
-pboc'un elinde döviz birikti.
-çin halkı hak ettiği zenginliğe ulaşamadı ama abd halkı ucuz ürüne ulaşmaya devam etti (refah).
- çin, piyasasında yuan likiditesi arttı ve doğal olarak kredi imkanları kolaylaştı, ekonomik büyüme kuvvetlendi, borçluluk arttı.
-abd'nin cari açığı (borç) büyümeye başladı.
pboc'un elinde döviz birikiyordu, abd'nin ise borcu artıyordu; doğal olarak pboc'un elindeki dövizler abd tahvillerine aktı/akıyor. yani abd'i borçlandıran durum aynı zamanda abd'nin borçlarını da finanse etti/ediyor (finanse etti tam doğru ifade değilse en büyük finansör tabiri doğru olur).
aşama-3: çin, abd'de (ve dünyada) bütün rakiplerini piyasa dışına itti, bu arada devamlı olarak yuan'ı devalüe etmek için piyasaya para basması sebebiyle yuan değerlenmedi ama çin'de, dolaşımdaki para ise devamlı olarak aşırı derecede arttı ve bu para da devamlı olarak krediye dönüştü. bugün 12 trilyonluk çin ekonomisinde toplam borç 30 trilyonu aştı. şu an çin ekonomisi son derece gevşek, piyasada bile bu borcu çeviremiyor ve bulabildikleri tek çözüm borcu daha da artıracak önlemler.
çin, kendi borca sürüklenirken ticaret ortaklarını da (ki özellikle abd'yi) devamlı olarak cari açık vermek zorunda bıraktı ki, abd'nin de cari açığı ve borçluluğu dönülmez noktalara gelmek üzere. o yüzden abd, çin ile sorunlu ticaret ilişkisini sonlandırmak istiyor. üst paragrafta bahsettiğim gibi çin abd'ye inanılmaz şekilde bağımlı. yani çin bu sorunlu ilişkide fedakarlık yapamaz.
abd de mevcut sorunlu ilişkiyi devam ettiremez ama abd'nin de çin ile sorunlu ilişkisini düzeltebilme ihtimali şimdilik yok.
özetle
iki ülke de bir diğerinin uyuşturucusu gibi ne onunla yapabiliyor ne de onsuz ve sorunlu ilişki uzadıkça ilişkinin zararı da iki taraf için artıyor.
(abd için gerekli olan her şey dünya için de geçerli)