COVID-19 Aşısı Konusunda Dünya Şu An Hangi Noktada?
ilk olarak, aşı geliştirme çalışmalarının geçmesi gerekli olan 3 evreyi öğrenelim
ilk faz klinik çalışma: aşının, 20 ila 100 sağlıklı yetişkin üzerinde nasıl çalıştığını görmek için test edilmesi aşamasıdır. bu aşama genellikle birkaç ay sürer. bu aşamadaki aşıların 70% kadarı ancak sonraki aşamaya geçebiliyor.
ikinci faz klinik çalışma: aşı, birkaç yüz kişiye kadar daha geniş bir grupta test edilir. bu kişilerin bazıları hastalığa yakalanma riski altında olabilir. aşının güvenliği, bağışıklık yanıtı, uygun doz, doz çizelgesi ve uygulama yöntemi değerlendirilir. bu aşama birkaç ay ila 2 yıl arasında sürebilir. faz iki denemelerine neden olan ilaçların yaklaşık% 33'ü bir sonraki aşamaya geçer.
üçüncü faz klinik çalışma: aşı, çok sayıda insan arasında aşının ne kadar güvenli olduğunu belirlemek için, 300 ila 3.000 kişi veya daha fazla insan üzerinde test edilir. bu aşama 1 ila 4 yıl sürebilir. üçüncü faz çalışmalarını yapan ilaçların ve aşıların yaklaşık % 25 ila % 30'u bir sonraki aşamaya yani "onay ve lisanslama" aşamasına geçebilir. üretim öncesi son bir aşama daha var ve bu da "lisans sonrası izleme."
şimdi de güncel haber taramaya goodrx'in paylaştığı verileri okumakla başlayalım
- dünyada, insan klinik çalışmalarında yedi potansiyel covid-19 aşısı test ediliyor. iki tanesi abd'de, üçü çin 'de test ediliyor ve biri de ingiltere 'de test ediliyor, sonuncusu da hem abd'de hem de avrupa'da test ediliyor yani amerikan-alman işbirliğinde gerçekleşen bir çalışma.
- dünya çapında seksen iki adet aşı daha araştırılmaktadır, ancak henüz insan klinik çalışmalarına girmemişlerdir. (içlerinde türkiye'nin tübitak desteği ile oluşturulan covid-19 türkiye platformu' çatısı altındaki çalışma da var.)
- çin halk cumhuriyeti cansino biological ve pekin biyoteknoloji enstitüsü aşı çalışması birinci fazı geçmiş durumda ve şu anda ikinci faz deneylerini yapıyor. geliştirdikleri aşı türü çoğalmayan viral vektör aşısı.
- abd menşeli ve bill gates vakfının da fon sagladığı moderna ve ulusal alerji ve enfeksiyon hastalıkları enstitüsü, birinci fazı başarı ile sonlandırdı ve ikinci faz için hazırlık yapıyor. gelistirdiği aşı türü rna.
- abd menşeli ve yine bill gates tarafından da fon alan inovio, birinci fazı tamamladı, ikinci faz için hazırlık yapıyor. geliştirdiği aşı türü dna .
- şu anda halen birinci fazda bulunan bir diğer çin işbirliği ise pekin biyolojik ürünler enstitüsü ve wuhan biyolojik ürünler enstitüsü ortak çalışması. geliştirdikleri aşı türü inaktif.
- çin'den çok başarılı maymun deneyleri yaptıktan sonra birinci faz çalısmalarına geçen bir diğer kurum ise sinovac . geliştirdikleri inaktif aşı, deneylerde kullandıkları toplam 12 maymun üzerinde bağışıklık sağladı. az doz verdikleri 4 adet maymun ise hafif semptomlarla hastalığı atlattı.
- birleşik krallık'tan oxford üniversitesi aşı çalışması ise çoğalmayan viral vektör aşısını geliştiriyor ve insanlı deneylere başlayanlardan.
- abd'den biontech ve almanya'dan pfizer'in ortak aşı çalışması ise şu anda ikinci fazda ve geliştirilen aşı rna aşısı.
oxford üniversitesi aşı çalışmalarında ilk insanlı deneylerin başladığı biliniyor
ingiltere'de üzerinde ilk aşı deneyi yapılan insan olan elisa granato isimli doktor hanımın öldüğü dedikodusu yayılmıştı. bu iddiayı hem oxford hem de elisa granato'nun kendisi twitter hesabından yalanladı. aşı umudu ile evlerine kapanan ingilizler derin bir nefes almış oldu. granato, avrupa'nın ilk insan koronavirüs aşısı denemesinde yer almak için gönüllü olan 800'den fazla kişiden biriydi. bbc , gönüllülerin yarısına potansiyel bir covid-19 aşısı uygulandığını bildirirken, diğer yarısına menenjite karşı koruma sağlayan bir kontrol aşısı verildiğini bildirdi. granato ve diğer gönüllüler hangi aşıyı aldıklarını bilmeyecekler.
bu arada klinik çalışmalarındaki ilerlemeyi takiben, oxford jenner enstitüsü, eylül ayına kadar ilk birkaç milyon dozun verilebileceğini umuyor.
sonuç olarak, covid-19 aşısı için mayıs sonuna kadar 6.000'den fazla kişinin katıldığı, "sadece güvenli olduğunu değil, aynı zamanda işe yaradığını da ümit ederek" bazı testler planlandı. bununla birlikte, oxfordlu bilim adamları, yayımladıkları son makaleye göre, düzenleyici kurumlardan acil onay alındıktan sonra eylül ayında aşı dozlarının hazır olabileceğine inanıyorlar.
oxford'un insan deneylerinden önce makak maymunlarında üzerinde yaptığı başarılı çalışmayı biraz değerlendirelim
- oxford üniversitesi'nden deneysel bir aşı verilen maymunların yeni koronavirüslere karşı koydukları görülüyor.
- montana'da, kendilerine hadox1 ncov-19 aşısı verilen altı al yanaklı makak hasta olmadı.
- aşının insanlar üzerinde çalışacağının garantisi yok ancak başarılı hayvan testleri umut verici birer erken işaretler olarak nitelendirildi.
dünyanın en büyük aşı üreticisi hindistan serum enstitüsü, bu güzel gelişmenin ardından çalışmaların bitmesini beklemeyeceğini ve aşının işe yaraması durumunda, zamandan tasarruf etmek için önleyici olarak 40 milyon doz hadox1 ncov-19 ürettiğini söyledi.
geçtiğimiz haftalarda pekin merkezli bir şirket olan sinovac biotech'de makaklar üzerinde başarılı deneyler yapmıştı. insan ve makak dna'larının yaklaşık %93'ü özdeşiyor. makaklar bu sebeple aşı çalışmalarında tercih ediliyor. ancak bir aşı makaklar üzerinde çalışıyor gibi görünse de insanlar üzerinde çalışacağı garanti değil. bu yüzden 2. ve 3. faz deneylerinin önemi çok büyük.
amerika birleşik devletleri de birden fazla aşı geliştirmeye çalışan ülkelerden
niad (ulusal alerji ve enfeksiyon hastalıkları enstitüsü) isimli kurumun başında bulunan ve aynı zamanda amerika'nın ulusal covid-19 mücadelesinin de başında bulunan tartışmalı kişi dr. anthony fauci, niad ve ortaklarının tüm hızları ile aşıyı geliştirmeye devam ettiklerini ancak üretilen aşının işe yarayıp yaramayacağının kesin ve net olmadığını, bu sebeple, bu konuları ve gelişmeleri temkinli bir optimist yaklaşımla görmeleri gerektiğini söylemiş. herşeyin hazır olacağı tarih olarak da 12-18 ay arası süre vermiş.
aa'nın haberine göre, avustralya'da perth merkezli linear clinical research firması, verdiği ilan ile sağlıklı yetişkin kişileri birinci faz aşı deneyleri için işe almak üzere çağrıda bulunmuş. insanlı deneylere geçen firma sayısı çoğalıyor ve önümüzdeki aylarda dünyanın her tarafındaki değişik aşı çalışmalarından haberler almaya başlayacağız ve herkesin aklındaki ne zaman? sorusunun yanıtına daha da yaklaşmış olacağız.
ilk duydugumuzda kurnazca ve enteresan bulduğumuz british american tobacco isimli şirketin tütün bitkisi kullanılarak aşı geliştirme projesi ile ilgili, projenin başında bulunan yetkililerden david o'reilly, basına açıklamada bulunarak , üzerinde çalıştıkları projeyi izah etmiş.
--- spoiler ---
bilim, tütün bitkilerinin geleneksel yöntemlere kıyasla daha hızlı ve daha güvenli aşı geliştirme potansiyeli sunduğunu ortaya çıkardı.
birkaç yıldır tütün aşıları üzerinde çalışıyoruz ve 2014 yılında ebola için başarılı olan birkaç tedavi kaynağından birini ürettik . o zamandan beri dikkatimizi grip virüsüne çevirdik ve abd hükümeti ile birlikte yaptığımız bazı denemelerimiz var. ancak, elbette, ocak ayında covid-19 patlak verdiğinde her şey değişti, bu yüzden dikkatimizi, aynı tütün teknolojisini kullanarak koronavirüs için bir aşı geliştirmeye çevirdik!
--- spoiler ---
son haberi de ülkemizden verelim. tübitak başkanı prof. dr. hasan mandal, 25'i üniversite toplam 41 kuruluşun oluşturduğu 'covid-19 türkiye platformu'nun seferberlik halinde ilaç ve aşı çalışmalarını sürdürdüğünü söyledi.
--- spoiler ---
"klinik öncesi aşamaları ilaç için bu yaz aylarında belki daha da erken üretme noktasında olacağız. aşı çalışmalarında ise 9 aylık bir zaman dilimi içinde klinik öncesi aşama tamamlanacak"
başlangıçta 14 projeyle başlandı. daha sonra 15 ve yakın zamanda da 16 proje şu an yürürlükte. bu projelerden hem ilaçla hem aşışıyla ilgili gruplarımız var.
in siliko çalışmalar sonrasında bu virüse çözüm noktası oluşturabilecek noktada 26 tane molekül belirlendi.
şu soru hep soruluyor: 'ülkemizde aşı geliştirilebilir ama üretilebilir mi?' türkiye'de belki beşeri ilaç fabrikamız yok ama daha önceki hazırlanmış sağlık bakanlığı, tarım ve orman bakanlığımızın ilgili yönetmelikleri kapsamında bizim hayvan aşısı üretimi için yetkin firmalarımız var. bu yetkinlikteki firmalar gerekli koşulları sağladıklarında aynı zamanda beşeri ilaç ve aşı üretebilmek için de yetkilendirilebiliyorlar. ülkemizde inşallah aşı çalışmaları araştırma noktasını tamamladığında aşı da üretilebilecek"
--- spoiler ---