COVID-19 Test Kitlerinin Çalışma Mekanizmalarına Dair Merak Edilenler
hemen hemen herkes bir şekilde yeni tip koronavirüsü (sars-cov-2) biliyor ve kendince önlem almaya çalışıyor. ama hiç kimsenin bu virüsü tespit etmek için nasıl bir test yapıldığına dair bir bilgisi yok maalesef. hele ki 'hızlı testler gelecek ve kim enfekte, kim değil anlaşılacak' söyleminin pozitif algılanması ise başlı başına bir garabet. olaylar hiç de sizin sandığınız gibi değil maalesef. nedenleriyle açıklayınca belki daha iyi anlaşılır.
ilk önce normal ve bütün dünyanın kullandığı test yöntemi ile başlayalım
hastaneye koronavirüs şüphesi ile gittiniz ve sizden örnek aldılar. örnekte bu virüsün varlığını veya yokluğunu tespit edecekler. eğer bir şey görülemeyecek kadar küçük ise (virüs) onu görünür kılmak gerekir. burada ise işin içine moleküler biyoloji giriyor. moleküler biyoloji der ki; sen eğer bu virüsün rna'sını (koronavirüs rna virüsüdür) örnekte tespit edersen o hastaya pozitif verebilirsin der. tamam o zaman, işimiz kolay. rna'yı tespit edeceğiz. edeceğiz ama nasıl? rna çok küçük bir molekül ve örnekteki miktarı çok çok düşük. cihazlarımızla tespit edilemeyecek kadar düşük bir miktar. gene moleküler biyoloji der ki, o zaman bu rna'yı çoğalt (burada biraz daha detay var ama daha derine girmeye gerek yok), çoğalt ki görünür, tespit edilir olsun. bunun içinde gene der ki pcr'ı kullan. moleküler biyolojinin temel direklerinden biri olan bu yöntem kabaca bu işte. dna parçasının çoğaltılması. moleküler biyoloji devam eder, rna parçasını çoğaltırken aynı zamanda gözlemle virüs var mı yok mu diye. yani gerçek zamanlı olarak bak der. işte bu gerçek zamanlı olan tespit yöntemine de real-time pcr ya da kısa qpcr denir.
şu anda dünya piyasasında ve türkiye'de bulunan hemen hemen bütün kitler bu sisteme dayanır. bu sistemin çok önemli avantajları vardır:
1. güvenilirliği yüksektir. %99,9 gibi
2. oldukça hassastır. bildiğim kadarı ile reaksiyon başına 5-10 kopya tespit edebilmektedir.
3. diğer benzer virüslerle pozitif sonuç verme olasılığı çok çok düşüktür ve bu da spesifik olarak koronavirüsün tespitini sağlar.
dezavantajları da yok değildir:
1. uzun sürer. 90-120 dk.
2. ekipman gerektirir.
3. yetişmiş personel gerektirir.
şimdi gelelim hızlı testlere
hemen hemen herkesin bildiği bir şey ile başlayalım. o da gebelik testleri. herkes bilir bunu. işte bu hızlı test de bunun gibi. 10-15 dakikada sonuç verir ve nur topu gibi bir çocuğunuz olacağını öğrenirsiniz.
diyorlar ki bundan bir milyon tane gelecek türkiye'ye. 1 milyon. bu testin sıkıntısı şu arkadaşlar. yukarıda qpcr için yazdığım avantajlar üzerinden açıklayayım.
1. güvenilirliği düşüktür. bu test için diyorlar ki %90-95 güvenilirliği var. diğer bazı kaynaklar ise diyor ki %80-85. yani arada dağlar kadar fark var qpcr ile. örneğin siz bir test yaptınız ve test size pozitif dedi. ne yaparsanız? bazıları testi tekrarlarken bazıları soluğu hastanede alacaktır bütün ailesi ile.
2. virüsü tespit kapasitesi düşüktür. yani qpcr için 5 kopya gerekirken bundan çok çok daha fazla gerekmektedir.
3. diğer solunum yolu enfeksiyonlarına neden olan virüslerle pozitif sonuç verebilir.
şimdi hızlı testler için konuyu toparlayalım. örnek veriyorum bu testler geldi ve bir anda türkiye'ya dağıtıldı. bakanımız 300.000 test çarşamba günü dağıtılacak dedi. bak bu testlerin %10'u yanlış sonuç verse ve normal solunum yolu enfeksiyonlarına neden olan virüslere de pozitif dese, bu sayı nereden bakarsan bak 30.000 kişi eder. hadi diyelim 15.000 kişi %5 hata payı olduğunu düşünerek. 15.000 kişi aileleri ile beraber hastanelerde soluğu alacaktır. bu da en az 40.000-50.000 kişi eder. bunlar hastaneyi ayağa kaldırmaz mı? çökmemesi için çaba harcanan bir sisteme bu sayılarda kişinin başvurması olayları hangi boyuta taşır. ayrıca bu kişiler bu sefer de doğrulama testleri için qpcr isteyeceklerdir ve gerçek koronavirüsüne yakalanan hastalar gözden kaçacaktır. herkesin yükü katbekat artacaktır.