Delilik ile Ermişlik Arasında Gidip Gelen İlginç Bir Osmanlı Padişahı: Birinci Mustafa
sultan birinci mustafa, 1592 yılında manisa'da doğdu. babası sultan üçüncü mehmed'dir, annesinin kim olduğu konusunda çeşitli rivayetler vardır. valide sultan olarak geçer kaynaklarda.
sultan birinci mustafa; güzel yüzlü, seyrek sakallı, sarı benizli ve iri gözlü bir padişahtı. iki defa padişahlık yaptı. sinirli bir yapıya sahipti.
sultan birinci mustafa, ağabeyi sultan birinci ahmed'in padişahlığı süresince, 14 yıl sarayın bir odasında hapis hayatı yaşadı. o devirde bu gerekli görülüyordu. aksi halde şehzadeler devlet yönetimine karışıyor, hatta padişahı devirmek için harekete bile geçebiliyor ve devlet birliği tehlikeye düşüyordu. buna meydan vermemek için şehzadeler "izale" olunur veya bir odaya kapatılırdı. sultan birinci ahmed tahta geçtiğinde kardeşini öldürtmemiş, ancak sarayda mahpus tutulmuştur.
kafes hayatı denilen bu süre sonunda sultan birinci mustafa, osmanlı hanedanının en büyük erkek evladı olması dolayısıyla tahta çıkarılmış fakat kısa sürede dengesiz hareketleri görüldüğünden ulema, asker ve devlet erkanının ittifakı ile hal edilmiştir. sultan genç osman'ın tahttan indirilip katlinden sonra bir kez daha cülus etmişse de 1,5 yıl sonra tekrar tahttan indirilmesi icap etmiştir.
sultan birinci mustafa ile birlikte kardeş katli nadiren görülmüş, artık şehzadeler sarayda kafes ardında tahta geçecekleri günü beklemeye başlamışlardır. tabii valide sultanlar, şehzade anaları arasında rekabetler başlamış, her biri bir vezire ve diğer gruplara dayanarak entrikalarla padişah değiştirmeye çalışmışlardır.
sultan birinci mustafa, çok dindar bir insandı. sadaka vermeyi çok severdi. hatta sarayın havuzuna hizmetçilerin toplaması için para atardı. saraydaki hayatını ibadet ederek, dini eserler okuyarak geçiriyordu. tahta geçmesi için ikinci kez davet edildiği zaman, odasında kuran-ı kerim okuduğunu ve padişahlık istemediğini bildirmişti.
sultan birinci mustafa ikinci padişahlığının başlamasından 1.5 yıl sonra 10 eylül 1623 tarihinde şeyhülislam fetvası ile tekrar tahttan indirildi. fetvanın gerekçesi olarak da "akli dengesi tam olmayan birisinin halife olamayacağı" gösterildi.
1623'te tahttan indirilen i. mustafa, topkapı sarayı'ndaki eski dairesine kapatıldı ve validesi de eski saray'a gönderildi. odasında oraya buraya koşup "osman! osman!" diye bağırarak, yıllar geçtikçe iyice aklını yitirdi. tahttan indirildikten 15 yıl sonra, 20 ocak 1639 günü i. mustafa, 47 yaşında bir sara kriziyle vefat etti. sultan mustafa'nın ölmesi, halk üzerinde hiçbir tesir yapmadı. herkes, bu zavallı osmanoğlu'nu gayrimeşru şekilde tahta çıkarılmış sayıyordu.
ölümünden sonra cenazesi 17 saat musalla taşında kaldı. cenazesine gömülecek bir yer arandı. sonunda evliya çelebi'nin babası saray kuyumcusu mehmed zılli'nin tavsiyesiyle ayasofya'nın eski vaftizhanesine hasbahçe'den toprak getirilerek defnedildi. i. mustafa'nın defnedilmesiyle de bir ilk olmuştu. mezarının üzerine ayrı bir türbe yapılmayan ilk padişahtı. divanelik ile ermişlik arasında gittiğine inanıldığı için uzun bir süre mezarı en çok ziyaret edilen padişahlar arasındaydı.
kaynaklar
muhteşem valide: kösem sultan, erhan afyoncu, yeditepe yayınevi.
genç osman ve ıv. murad, yılmaz öztuna, babıali kültür yayıncılığı.