Deprem Büyüklüğünü Sallantı Sırasında Tahmin Etmenin Yolu Nedir?
sismograf bir göte sahipseniz ve şahit olduğunuz bir depremin büyüklüğünü ölçmek istiyorsanız sismograf götünüz size sadece 1-6 aralığındaki depremlerde yardımcı olacaktır. büyüklük 6'ya vurduktan sonra bir depremin büyüklüğünü sallantının şiddetinden anlamak imkansıza yakındır. peki bunu yaklaşık olarak tahmin edebilmenin en güvenilir yolu nedir? bunu yazının sonunda açıklayacağım.
önce sallantının şiddetinden depremin büyüklüğünün neden tahmin edilemeyeceğini açıklayayım
bir deprem olduğunda o deprem her yerde aynı şekilde hissedilmez. herkesin bildiği gibi merkez üssüne yaklaştıkça hissedilen sallantı şiddeti artarken, merkez üssünden uzaklaştıkça bu azalır ama bu iş burada da bitmiyor. eviniz kayalık bir yüzey üzerindeyse daha az sallantı duyarsınız ama evinizin altı yumuşak kumdan oluşuyorsa merkez üssüne 100 km mesafede olup sanki az önce kırılan fay hattı evinizin iki sokak ötesinden geçiyormuş gibi sallanabilirsiniz.
yine binaların üst katlarında daha şiddetli sallantılar duyulurken alt katlarda ve dışarıda hissedilen sallantı şiddeti daha azdır. bir apartmanın birinci katında yaşayan biri "bu depremin büyüklüğü 4 olmalı" derken dördüncü katta yaşayan biri "en az 5'ti" diyebilir ve 8. kattaki biri "en az 6'ydi" diyebilir. yine yerin 4-5 km altında gerçekleşen bir depremle yerin 20-25 km altında gerçekleşen depremin yaşattıkları aynı olmuyor.
kaldı ki çok büyük depremlerde (7 ile 9 arası) sallantı şiddeti olarak da öyle çok büyük farklar olmuyor. en son japonya'da 2011'de yaşanan 9'luk depremde sallantı şiddeti, daha önce gerçekleşen 7'lik depremlerden çok az daha yukardaydı. halbuki 9'luk bir depremde ortaya çıkan enerji 7'lik depremin 50 katı olarak biliniyor.
o zaman depremin büyüklüğünü nasıl anlayacağız?
depremin merkez üssünün hemen dibinde de olsanız, 100 km ötesinde de olsanız, birinci katta da olsanız 7. katta da olsanız depremle ilgili bir şey var ki o pek değişmeyecektir, bu da depremin süresi. bir deprem ne kadar uzun sürüyorsa kırılan fay hattı o kadar büyük demektir ve bu da depremin büyüklüğüyle ilişkili bir kavram.
yukarda 7 büyüklüğündeki depremle 9 arasında sallanma şiddeti olarak fazla fark yok demiştim ama ortalama 7'lik bir deprem 40-45 saniye sürerken 9'luk bir deprem 5-6 dakika sürmektedir (ayrıca 9'luk bir deprem 7'lik bir depreme göre çok daha büyük bir alanı etkiler). deprem başladığı anda saymaya başlarsanız depremin büyüklüğünü hata payıyla da olsa aşağı yukarı tahmin edebilirsiniz.
ortalamaya vurduğumuzda: 4'lük bir deprem 10 saniye civarı, 5'lik bir deprem 20 saniye civarı, 6'lik bir deprem 30 saniye civarı, 7'lik bir deprem 40-60 saniye civarı ve 8'lik bir deprem 2-3 dakika civarı sürerken nadiren görülen 9'lük depremler 5-6 dakika civarı sürmektedir. örneğin 2011'de japonya'daki deprem sırasında ülkede uluslararası bir deprem konferansı düzenleniyordu ve deprem tam da konferansın ortasında gerçekleşmişti. deprem ilk başladığında odadaki uzmanlar depremin büyüklüğünün 8 civarı olduğu düşünmüştü ama depremin uzunluğu 4 dakikayı geçince herkes depremin 9'luk olduğunu anlayıp şok geçişmişti çünkü o günlerde orada 9'luk bir deprem gerçekleşmesine pek ihtimal verilmiyordu.
bu arada bir depremin şiddetiyle büyüklüğü karıştırılmasın. şiddet, duyulan sallantının etkisi ve verdiği zararla alakalıyken, büyüklük daha çok kırılan fay hattının büyüklüğü ve ortaya çıkan enerji miktarıyla alakalı. ayrıca yukarda bahsettiğim rakam tam büyüklüğü değil yaklaşık büyüklüğü tahmin etmenizi sağlar. bir depremin büyüklüğünü tahmin etmek bu kadar kolay olsaydı sismograflar kullanılmazdı zaten.
kısaca
1-6 arasındaki depremlerde büyüklük arttıkça sallanma hızı da aynı oranda artar ama 6-9 aralığında sallanma hızı aşağı yukarı aynıdır ama farklı belirleyen kırılan fay hattının büyüklüğü, depremin uzunluğu ve yıkım yaptığı bölgenin büyüklüğüdür.