aslında tam olarak "the dollar is our currency, but it is your problem" olarak da söylendiği ileri sürülen, abd'nin 61'inci hazine sekreteri john connally'ye ait bir sözdür bu.

tesadüf bu ya, 1971-1972 yıllarında sekreterlik yapan bu delikanlı, sonrasında yine bu yıllarda (71-73) bretton woods sisteminin çökmesi ve başkan nixon'ın artık doların altına karşı dalgalanacağını ilan etmesinin ardından kim bilir neler düşünüyordu. niye? çünkü dolar dünya parası. tamam bu abd'nin para birimi olabilir ancak bugün küresel ticaretin %60-70'i amerikan doları üzerinden yürüyor. dünyada her şey, altın bile, dolar üzerinden fiyatlanıyor.

o zaman kimse de çıkıp, "dolar bizim paramız ama sizin probleminiz" diyemez, dememeli. bugün fiat para denen itibari paralar eskiden itibari değil, altına endeksliydi. her bir banknot karşılığı kasalarda kıymetli maden tutulurdu (bkz: goldsmith note). bu nedenle bir kıymetli madene doğrudan endekslenebilen kağıt paraların dünyasında bir bütün halinde yaşıyor olsaydık, o zaman connally'nin bu sözü geçerli olabilirdi. ama abd zaten altın standardını en son tasfiye eden bir global ekonomiydi.

ancak bugün küresel dünyanın tüm baba paraları "serbest dalgalı kur" sisteminde ve altına endeksli değil (bkz: free floating exchange rate). en son doların altından koparılması, zaten bretton woods'un çöpe atılması hadisesiyle oldu. nitekim doların 70'lerin başından itibaren ons altına karşı kaybettiği değere bakılınca, olay sarih bir hal alıyor.

o nedenle bugün dolar amerika'nın parası, ama dünyanın problemi. ben bernanke'nin 2013'teki taper tantrum konuşması, nasıl benim satın alım gücümü her sene eritebiliyor? doların dünyanın hem parası, hem de aynı zamanda problemi olması yüzünden. ve bugün yine bir benzer taper talk'u konuşuyoruz, özellikle 2022'ye yaklaştıkça bunun yapılacağı yönünde kuvvetli haber akışı var. daha dün, eski fed başkanı, günümüzde ise abd'nin ilk kadın hazine sekreteri olan janet yellen, ağzından "aşırı ısınma olmaması için faizlerin artması gerek" sözünü kaçırdı, ortalık toz duman oldu. dünyanın öbür tarafındaki bir kadının ağzından çıkan bir cümle, türk lirası'nın değer kaybetmesine nasıl sebebiyet veriyor kardeşim?

bu problemli durumun iki sebebi var. birincisi amerika devasa açık veren bir ekonomi. ancak işin onlar için lehe olan kısmı, başta çin olmak üzere dünyanın herhangi bir ülkesine karşı verilen bu açık, yine kendi yerel para birimiyle finanse edilebiliyor. böyle olunca abd'nin "rezerv tutma" gibi bir olayı olmuyor. yani türkiye gibi "128 milyar dolar nerede kardeşim?" diye sorulması mümkün değil. ancak bir gün bu açık da patlayacak. sistem bir balon gibi şişiyor ama bu sürdürülebilir değil. belki 10 yıl, belki 50 yıl, belki 100 yıl sonra bu balon patlayacak. burada keynes'in bancor'unu hatırlayalım.

işin ikinci boyutu ise, bu doların dünya parası olmasına rağmen, abd çıkarları için kafaya göre basılabiliyor oluşu. hatırlayın, trump zamanında stimulus adı altında paketler dağıtılıyordu. biden geldi, o da 1,9 trilyon dolar ilk paketi geçirdi. şimdi ise yeni bir 4 trilyon dolarlık paketle karşı karşıyayız. bunun yarısı altyapı harcamalarına, diğer yarısı ise eğitim, çocuk gelişimi (kreş) vb. gibi sektörlere gidecek. bu devasa bir dünya parası, ama kullanım tekeli abd'nin elinde. sizce de adaletsiz değil mi? belki de kripto paranın arkasındaki felsefe budur? (bkz: senyoraj)(bkz: sana puanım 9 kanka)

peki basılan bu kadar paranın tokadını kim yiyor? tüm dünya. bloomberg'in bu konudaki emtia endeksi efsane ve ben de bunu "commodity boom" olarak paylaşmıştım.

burada olay şu; tüm dünyada, başta emtia olmak üzere deli gibi bir fiyat artışı yaşanıyor. bakır, nikel, aluminyum, paladyum, demir, kalaydan tutun; pamuk, yün, kahve, buğday, şeker, mısır gibi emtiaya, hatta aşılama sebebiyle ekonomilerin açılmasından mütevellit başta ham petrol, brent petrol, elektrik, doğalgaz gibi enerji emtiasında da aşırı bir fiyat artışı bloomberg endeksinde çoğunlukla görülüyor.

bunlara ilaveten, insanların 1 seneden fazladır herhangi bir mal veya hizmet satın alamadığı, bu nedenle paralarının biriktiği, aşılamayla açılan ekonomilerde bu nedenle mal ve hizmetlerde acayip bir talep patlaması yaşanacağı, arzın yani üretimin de bunu karşılayamayacağı ileri sürülüyor.

demem o ki acayip bir fiyat artışı söz konusu ve korkulan, küresel pazarda dolar bazında acayip bir enflasyonun geldiği. durum ciddi. dikkat, bütün bu artışlar, dolar üzerindendir. işin türk lirası kısmını okuyucuya bırakıyorum. gerçekten allah sonumuzu hayretsin.
...

bütün bunlar niye oluyor? çünkü abd kendi totosunu kurtarmak için para basıyor. sürdürülemeyen küresel sistem zorla sürdürülmeye çalışılıyor, balon şiştikçe şişiyor.

ey connally efendi! ey batı!

demek ki neymiş, "dolar bizim paramız ama sizin probleminiz" sözü tam anlamıyla saçmalıkmış. (bkz: bullshit)

dolar dünyanın parası ve dünyanın problemiymiş.

Dolar Neden Yükselir, Neden Düşer?