mpox (maymun çiçeği), orthopoxvirus cinsine ait bir virüs türü olan maymun çiçeği virüsünün neden olduğu viral bir hastalıktır. iki farklı klad (genetik soy) vardır: klad i ve klad ii.

mpox’un yaygın semptomları, 2–4 hafta sürebilen deri döküntüsü veya mukoza lezyonlarıdır ve bunlara ateş, baş ağrısı, kas ağrıları, sırt ağrısı, düşük enerji ve şişmiş lenf düğümleri eşlik edebilir.

mpox, enfekte bir kişiyle fiziksel temas, kontamine materyallerle temas veya enfekte hayvanlarla temas yoluyla insanlara bulaşabilir.

mpox’un laboratuvar doğrulaması, cilt lezyonu materyalinin pcr ile test edilmesi yoluyla yapılır.

mpox, destekleyici bakım ile tedavi edilir. çiçek hastalığı için geliştirilen ve bazı ülkelerde kullanım için onaylanan aşılar ve tedavi yöntemleri, belirli durumlarda mpox için kullanılabilir.

2022-2023 yıllarında, klad iib olarak bilinen bir suşun neden olduğu küresel bir mpox salgını yaşanmıştır.

mpox, mpox hastası bir kişiyle fiziksel temastan kaçınarak önlenebilir. aşı, risk altındaki kişiler için enfeksiyonu önlemeye yardımcı olabilir.

genel bakış

mpox (maymun çiçeği), maymun çiçeği virüsünün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. ağrılı bir döküntü, şişmiş lenf düğümleri ve ateşe neden olabilir. çoğu insan tamamen iyileşir, ancak bazıları çok hasta olabilir.

herkes mpox olabilir. enfekte kişilerle

- dokunma, öpüşme veya cinsel ilişki yoluyla
- hayvanlarla, avlanma, yüzme veya yemek pişirme sırasında
- enfekte materyallerle, örneğin kontamine çarşaflar, giysiler veya iğnelerle
- hamileler, virüsü doğmamış bebeklerine geçirebilir.

eğer mpox iseniz

- son zamanlarda yakın olduğunuz kişilere haber verin.
- tüm kabuklar düşüp yeni bir cilt tabakası oluşana kadar evde kalın.
- lezyonları kapatın ve başkalarının yanındayken iyi oturan bir maske takın.
- fiziksel temastan kaçının.

mpox hastalığı, mpxv olarak kısaltılan, çift sarmallı bir dna virüsü olan maymun çiçeği virüsünün neden olduğu bir hastalıktır. bu virüs, poxviridae ailesine ait orthopoxvirus cinsinde yer alır. virüsün iki genetik soyu vardır: klad i ve klad ii.

maymun çiçeği virüsü, 1958 yılında danimarka'da araştırma amacıyla tutulan maymunlarda keşfedildi ve ilk insan vakası 1970 yılında demokratik kongo cumhuriyeti'nde dokuz aylık bir çocukta bildirildi. mpox, kişiler arası veya zaman zaman hayvanlardan insanlara bulaşabilir. 1980 yılında çiçek hastalığının ortadan kaldırılması ve çiçek aşısının dünya çapında sona ermesi sonrasında, mpox orta, doğu ve batı afrika'da giderek ortaya çıkmaya başladı. 2022-2023 yıllarında küresel bir salgın yaşandı. virüsün doğal rezervuarı bilinmemektedir; sincaplar ve maymunlar gibi çeşitli küçük memeliler virüse duyarlıdır.

bulaşma

mpox’un kişiden kişiye bulaşması, bulaşıcı cilt veya diğer lezyonlarla doğrudan temas yoluyla gerçekleşebilir, bu temaslar şunları içerir:

- yüz yüze temas (konuşma veya nefes alma)
- cilt teması (dokunma veya vajinal/anal seks)
- ağızdan ağıza temas (öpüşme)
- ağızdan cilde temas (oral seks veya cildi öpme)
- uzun süreli yakın temas yoluyla solunum damlacıkları veya kısa menzilli aerosoller

virüs daha sonra vücuda kırık cilt, mukoza yüzeyleri (örneğin oral, farengeal, oküler, genital, anorektal) veya solunum yolu ile girer. mpox, evin diğer üyelerine ve cinsel partnerlere yayılabilir. birden fazla cinsel partnere sahip kişiler daha yüksek risk altındadır.

hayvandan insana mpox bulaşması, enfekte hayvanların ısırması veya tırmalaması, ya da avlanma, yüzme, tuzak kurma, yemek pişirme, karkaslarla oynama veya hayvanları yeme gibi faaliyetler sırasında gerçekleşir. hayvan popülasyonlarındaki virüs dolaşımının kapsamı tam olarak bilinmemektedir ve daha fazla araştırma yapılmaktadır.

insanlar, mpox’u kontamine nesnelerden, örneğin giysilerden veya çarşaflardan, sağlık hizmetlerinde kesici alet yaralanmalarından veya dövme salonları gibi toplum ortamlarından kapabilirler.

belirtiler ve semptomlar

mpox, maruziyetten sonra genellikle bir hafta içinde başlayabilen, ancak 1-21 gün sonra da başlayabilen belirtiler ve semptomlara neden olur. semptomlar tipik olarak 2-4 hafta sürer ancak zayıflamış bir bağışıklık sistemi olan birinde daha uzun sürebilir.

mpox’un yaygın semptomları şunlardır:

- döküntü
- ateş
- boğaz ağrısı
- baş ağrısı
- kas ağrıları
- sırt ağrısı
- düşük enerji
- şişmiş lenf düğümleri.

bazı kişilerde mpox’un ilk belirtisi döküntü iken, diğerlerinde farklı belirtiler önce ortaya çıkabilir.

döküntü, düz bir yara olarak başlar ve sıvı dolu bir kabarcığa dönüşür, bu kabarcık kaşıntılı veya ağrılı olabilir. döküntü iyileştikçe, lezyonlar kurur, kabuklanır ve dökülür.

bazı kişilerde bir veya birkaç cilt lezyonu olurken, diğerlerinde yüzlerce veya daha fazla olabilir. bu lezyonlar vücudun herhangi bir yerinde ortaya çıkabilir, örneğin:

- el ayakları ve ayak tabanlarında
- yüz, ağız ve boğazda
- kasık ve genital bölgelerde
- anüs.

bazı kişilerde rektumda ağrılı şişlik veya idrar yaparken ağrı ve zorluk olabilir.

mpox olan kişiler, tüm yaralar iyileşip yeni bir cilt tabakası oluşana kadar bulaşıcıdır ve hastalığı başkalarına bulaştırabilirler.

çocuklar, hamileler ve zayıf bağışıklık sistemi olan kişiler, mpox’tan kaynaklanan komplikasyonlar açısından risk altındadır.

genellikle mpox için, ateş, kas ağrıları ve boğaz ağrısı önce ortaya çıkar. mpox döküntüsü, yüzde başlar ve vücut üzerinde yayılır, el ayakları ve ayak tabanlarına kadar genişler ve 2-4 hafta içinde makül, papül, vezikül, püstül evrelerinde gelişir. lezyonlar, merkeze doğru çukurlaşır ve kabuklanır. kabuklar daha sonra dökülür. lenfadenopati (şişmiş lenf düğümleri), mpox’un klasik bir özelliğidir. bazı kişilerde, hiç semptom gelişmeden enfeksiyon olabilir.

2022’de başlayan küresel mpox salgını bağlamında (çoğunlukla clade iib virüsünden kaynaklanmaktadır), hastalık bazı kişilerde farklı bir şekilde başlar. vakaların yarısından fazlasında, döküntü diğer belirtilerden önce veya aynı anda ortaya çıkabilir ve her zaman vücut üzerinde ilerlemez. ilk lezyon kasıkta, anüste veya ağız çevresinde olabilir.

mpox olan kişiler çok hasta olabilir. örneğin, cilt bakteriyel enfeksiyonla enfekte olabilir, apse veya ciddi cilt hasarı oluşabilir. diğer komplikasyonlar arasında zatürre, görme kaybıyla birlikte kornea enfeksiyonu; yutma zorluğu veya ağrısı, şiddetli dehidrasyon veya malnutrisyon (yetersiz beslenme) ile sonuçlanabilecek kusma ve ishal; sepsis (vücutta geniş çaplı bir inflamatuar yanıt ile kan enfeksiyonu), beyin (ensefalit), kalp (miyokardit), rektum (proktit), genital organlar (balanit) veya idrar yolları (üretrit) iltihabı; veya ölüm. kişilerin ilaç veya tıbbi durumlar nedeniyle bağışıklık baskılanması yaşaması, onları maymun çiçeği virüsüne (mpox) bağlı ciddi hastalık ve ölüm riski açısından daha savunmasız hale getirir. hiv ile yaşayan ve tedavi edilmeyen ya da iyi kontrol edilmeyen kişilerde, ciddi hastalık gelişme olasılığı daha yüksektir.

tanı

maymun çiçeğini tanımlamak zor olabilir, çünkü diğer enfeksiyonlar ve durumlar benzer görünebilir. maymun çiçeğini suçiçeği, kızamık, bakteriyel cilt enfeksiyonları, uyuz, herpes, frengi, diğer cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve ilaçlara bağlı alerjilerden ayırt etmek önemlidir. maymun çiçeği olan bir kişide herpes gibi başka bir cinsel yolla bulaşan enfeksiyon da olabilir. alternatif olarak, maymun çiçeği şüphesi olan bir çocukta suçiçeği de olabilir. bu nedenlerle, test yapılması, kişilerin mümkün olan en erken zamanda tedavi alabilmesi ve virüsün yayılmasının önlenmesi için kritik öneme sahiptir.

viral dna'nın polimeraz zincir reaksiyonu (pcr) ile tespiti, maymun çiçeği için tercih edilen laboratuvar testidir. en iyi tanı örnekleri, döküntüden doğrudan alınan örneklerdir; cilt, sıvı veya kabuklar, yoğun sürüntü alınarak toplanır. cilt lezyonlarının yokluğunda, testler orofaringeal, anal veya rektal sürüntülerden yapılabilir. kan testi önerilmez. antikor tespiti yöntemleri, farklı orthopoxvirüsleri ayırt etmediği için faydalı olmayabilir. maymun çiçeğinin laboratuvar onayı hakkında daha fazla bilgi burada bulunabilir.

tedavi ve aşı

maymun çiçeğinin tedavisindeki amaç, döküntüyü tedavi etmek, ağrıyı yönetmek ve komplikasyonları önlemektir. erken ve destekleyici bakım, semptomların yönetilmesine ve daha fazla sorunların önlenmesine yardımcı olmak açısından önemlidir.

maymun çiçeği aşısı yaptırmak, enfeksiyonu önlemeye yardımcı olabilir. aşı, maymun çiçeği olan biriyle temastan sonra 4 gün içinde (veya semptomlar yoksa 14 gün içinde) yapılmalıdır. enfeksiyonu önlemek için özellikle bir salgın sırasında yüksek risk altında olan kişilere aşı yaptırmaları önerilir. bu kişiler şunlardır:
- maruz kalma riski olan sağlık çalışanları
- erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkekler
- birden fazla cinsel partneri olan kişiler
- seks işçileri.

maymun çiçeği olan kişiler, diğer insanlardan uzakta bakılmalıdır. küçük çiçek hastalığı tedavisi için geliştirilen tecovirimat gibi birkaç antiviral ilaç, maymun çiçeği tedavisinde kullanılmıştır ve daha fazla çalışma yürütülmektedir. maymun çiçeği aşılaması ve vaka yönetimi hakkında daha fazla bilgi burada bulunabilir.

kendi kendine bakım ve önleme

çoğu kişi, 2-4 hafta içinde maymun çiçeğinden iyileşir. semptomlara yardımcı olmak ve başkalarına bulaştırmayı önlemek için yapılması gerekenler:

yapılması gerekenler

- mümkünse evde kalın ve kendi odanızda kalın.
- yaralara dokunmadan önce veya sonra sabun ve su veya el dezenfektanı ile sık sık ellerinizi yıkayın.
- yaralar iyileşene kadar diğer insanların yanında maske takın ve yaraları örtün.
- cildi kuru ve açık tutun (başka biriyle aynı odada olmadığınız sürece).
- ortak alanlarda nesnelere dokunmaktan kaçının ve bu alanları sık sık dezenfekte edin.
- ağız içi yaralar için tuzlu su ile gargara yapın.
- vücut yaraları için sitz banyosu veya kabartma tozu veya epsom tuzlarıyla ılık banyolar yapın.
- parasetamol (asetaminofen) veya ibuprofen gibi ağrı kesiciler alın.

yapılmaması gerekenler

- kabarcıkları patlatmayın veya yaraları kaşımayın, bu iyileşmeyi yavaşlatabilir, döküntünün vücudun diğer bölgelerine yayılmasına neden olabilir ve yaraların enfekte olmasına yol açabilir.

- yaralar iyileşene kadar ve altında yeni cilt oluşana kadar tıraş yapmayın (bu, döküntünün vücudun diğer bölgelerine yayılmasına neden olabilir).

maymun çiçeği olan kişiler, bulaşıcı dönem boyunca (semptomların başlamasından yaraların iyileşip kabukların dökülmesine kadar) evde veya gerekirse hastanede izole edilmelidir. yaraları örtmek ve diğer insanların yanında tıbbi maske takmak, yayılmayı önlemeye yardımcı olabilir. cinsel ilişki sırasında kondom kullanmak, maymun çiçeği kapma riskini azaltmaya yardımcı olacaktır, ancak cilt-cilt teması veya ağız-cilt teması yoluyla yayılmayı engellemeyecektir.

kaynak: who