El Parmaklarımız Neden Farklı Boydadır?
kolumuzun ucunda yer alan uzvumuz, hizmet verdiği amaca göre ismi değişen tek organımızdır. bir şeyi tutmak için kullandığımızda ondan el, savunma amaçlı kullandığımızda yumruk diye söz ederiz.
aslında insan eli, diğer primatların ellerinden oldukça farklıdır. diğer primatlara kıyasla insanın parmakları da avuç içi de daha küçüktür. baş parmağımız, diğer parmaklarımızdan bariz şekilde daha güçlü olduğu gibi diğer parmakların ucuna kolaylıkla dokunabilecek yapıdadır. parmaklarımızın farklı yapıda ve boyda olmalarının evrimimizin hangi gereklilikleri sonucunda ortaya çıktığı konusunda öne çıkan üç teori bulunmaktadır.
insan elinin bugünkü şeklinin ilk olarak ne zaman ortaya çıktığı tam olarak bilinmemektedir. primatologlar daha önce ellerimizin bugünkü şeklini 800 bin yıl önce aldığını tahmin ediyorlardı ancak 1,5 milyon yıl öncesine dayanan üçüncü tarak kemiğinin stiloidi (kemik üzerindeki bir çıkıntı) ile ilgili keşif, bu tahmini değiştirmiştir. şimdi insan elinin evriminin 1 milyon yıldan daha önceki bir tarihe dayandığı fikri hakimdir.
milyonlarca yıl önce yaşamış olan atalarımızın elleri, bizim bugün sahip olduğumuz el yapısından ziyade şempanzelerin ellerine benzemekteydi. atalarımızın parmakları vücutlarına oranla daha uzun, avuç içleri daha genişti. baş parmakları bugünküne oranla hem daha güçsüz hem de daha kısaydı.
baş parmağın kısa olması ağaç dallarına tutunarak hareket etmeyi kolaylaştıran bir özelliktir. atalarımızın parmakları, bugünkü etli ve hassas parmak uçlarından ve kemik ucundaki kavisten (apical tuft) yoksundu. bu yapı, genel olarak ağaç dalları gibi yatay desteklere tutunmak için oldukça uygundur. atalarımızın bu sayede ağaç dallarına kolaylıkla tutunup sallanabildikleri tahmin edilmektedir. ancak hiç kuşkusuz bugün ellerimiz atalarımıza kıyasla çok daha maharetlidir.
konu ile ilgili yapılan çalışmalar, ellerimizin bugünkü yapısına yol açan nedenler konusunda farklı görüşler geliştirilmesine neden olmuştur. bu makalede, öne çıkan üç teoriden söz edeceğiz.
alet yapma
en popüler teorilerden biri, alet yaparken daha becerikli olan yapısal özelliklerin hayatta kalma konusunda avantaj yaratması ve böylece bu özelliklere sahip olanların genlerini yeni nesillere iletmek konusunda daha başarılı olmalarına dayanır. örneğin 1,5 milyon yıl önce balta ve benzeri daha gelişmiş aletleri kullanmaya izin veren ellere sahip olmak, bunu başaramayanlara oranla önemli bir avantaj haline gelmiştir. zaman içinde aletler geliştikçe elimiz de evrimleşerek bugünkü yapısına kavuşmuştur. bu yüzden becerinin sağladığı avantajın evrimde önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir.
kavrama
bir başka teori ise ellerimizin atma ve tutma işinde maharet kazanma ihtiyacına bağlı olarak evrimleştiğini öne sürer. ellerimizin farklı boylardaki kısa parmakları ve küçük avuç içi primatların birçoğuna kıyasla atma ve tutma işini daha kolay yapmamızı sağlamıştır. bu işte, iki farklı özellik öne çıkar: birincisi beysbol topunu tutarken olduğu gibi elimizi özel bir pozisyona getirerek yakalama işinde gösterdiğimiz maharet; ikincisi ise örneğin bir baltanın sapını tutarken parmaklarımızın bilhassa baş parmağımızın pozisyonu ve gücü sayesinde sahip olduğumuz kavrayış kabiliyetidir.
savunma
elimizi yumruk yaptığımızda parmaklarımız arada bir boşluk kalmayacak şekilde kapanabilir. buna izin veren parmaklarımızın eşit uzunlukta olmayışıdır. güçlü baş parmağımız, katlanmış diğer dört parmakların üzerine gelerek, elimizi adeta kilitleyerek yumruğumuzu daha güçlü kılar. bazı araştırmacılar, ilk silahımız olan yumruğun evrimimizde önemli bir rol oynadığını düşünmektedir.
bu faktörlerden hangisinin daha etkili olduğu ve bunların dışında önemli olabilecek başka faktörlerin olup olmadığı konusunda kesin bir hükümde bulunamayız ancak ellerimizin ve parmaklarımızın evriminin milyonlarca yıl sürerek bugünkü formuna kavuştuğunu söyleyebiliriz.