Havai Fişekleri İlk Kim, Ne Zaman İcat Etti?
efsaneye göre, 2.000 yıl önce çinli bir aşçı, o dönemde yaygın mutfak malzemeleri olan ve diğer maddelerden farklı olarak yanan odun kömürü, kükürt ve güherçileyi karıştırdı. bir bambu tüpün içine sıkıştırıldığında karışım patladı. bu adam dünyanın ilk havai fişeğini yaratmış oldu. bu hikayenin gerçekten yaşanıp yaşanmadığı tartışmaya açık ancak havai fişeklerin de bir tarihçesi var.
kutlama amaçlı piroteknik patlamalar dünyanın her yerinde yaygındır. amerika birleşik devletleri'nde "4 temmuz", birleşik krallık'ta "guy fawkes" günü, hindistan'da "diwali", çin yeni yılı ve daha birçok halka açık etkinlikte kullanılan havai fişekler, belirli kutlamaların sembolü haline gelmiştir ve bin yıl boyunca havai fişekler kutlama amacına hizmet etmiştir.
çin'de havai fişeklerin icadı, efsanevi aşçının varlığından bağımsız olarak ms 600 ila 900 yılları arasında çinli simyacıların -muhtemelen ölümsüzlük iksiri yaratmak için- odun kömürü, kükürt ve güherçile üçlüsünü karıştırarak "siyah toz" üretme becerisine sahip oldukları bilinmektedir. kısa bir süre sonra, insanlar bu patlayıcı tozu bambu filizlerinde ve nihayetinde kağıt tüplerde kullandı ve bu kullanım yaygınlaştı.
song hanedanlığı döneminde (960-1279) liu yang şehri yakınlarında yaşamış olan "li tian" adında bir keşiş, kötü ruhları kovmak için geleneksel olarak yeni yıl'ın başlangıcında patlatılan bu bambu bazlı havai fişeklerin icadından sorumlu olan kişidir.
çinliler o zamana kadar yüzyıllardır yüksek sesler çıkarmak için ateşe sadece bambu filizleri attılar, siyah barutun eklenmesiyle bu gelenek gelişmiş oldu. ilk havai fişekler gökyüzünde renkli görseller yaratmak için değil, yüksek sesler çıkararak istenmeyen ruhları uzaklaştırmak için tasarlanmıştı. çinliler havai fişekler için başka kullanım alanları bulmaya başladılar, özellikle savaşlarda barutun yanmasını itici güç olarak kullandılar, bu karşıt güçleri ezebilecek büyük bir avantaj sağlıyordu.
çinliler 1279 yılında moğol istilacılara karşı savaşırken roketle çalışan ve hedefe yönelik patlayıcılar fırlatan, ejderha şeklindeki ahşap fırlatıcılardan yararlandılar. havai fişek ustaları aynı bilgiyi savaş dışında da kullanarak dünyanın ilk havai fişek gösterilerini yarattılar.
marco polo, yaptığı yolculuklardan sonra avrupa'ya kara barutu getirdi. kara barut avrupa'ya ulaştığında öncelikle savaşlarda, roketlerde, toplarda ve ilk silahlarda kullanıldı. daha sonra havai fişekleri kullanmaya başladılar ve gökyüzündeki ışık gösterilerine büyük hayranlık duydular.
havai fişekler askeri zaferler, dini törenler ve genel kutlamalar için giderek daha popüler hale geldi ve rönesans sırasında piroteknik teknolojisini geliştirmek için çaba sarf edildi. avrupalı hükümdarlar patlayan ışıkları tebaalarını büyülemek ve kalelerini aydınlatmak için kullandılar. bunun kayıtlara geçen ilk örneği 1486 yılında vıı. henry'nin düğün töreninde gerçekleşmiştir. diğer önemli kraliyet havai fişek gösterileri arasında versailles'daki düzenli gösteriler ve rus çarı büyük petro'nun oğlunun doğumunu kutlamak için yapılan beş saatlik piroteknik gösteri yer almaktadır.
ingiltere, özellikle "ingiltere'nin ateş ustası" pozisyonunu yaratan kraliçe ı. elizabeth döneminde havai fişeklere takıntılı hale geldi. o dönemde ateş ustaları, halka açık gösteriler düzenleyen profesyonel havai fişek uzmanlarıydı. başlarını piroteknik kıvılcımlardan korumak için yapraktan başlıklar taktıkları için "yeşil adamlar" olarak bilinen yardımcıları, gösterileri hazırlarken kalabalığı eğlendirirdi. ne yazık ki yeşil şapkaları onları sık sık yaşanan ölümcül kazalardan korumaya yetmiyordu.
ilginç bir şekilde, havai fişeklerin aslında çin'de değil hindistan'da icat edildiği söylense de, bu teori çürütüldü.
1972 yılında başkan nixon'ın amerika'nın çin ile ilişkilerini normalleştirmesinin ardından, abd'li ithalatçılara çinli şirketlerle doğrudan etkileşime girme olanağı tanındı ve bu da havai fişek endüstrisinin muazzam bir şekilde büyümesini sağladı. bugün, li tian'ın ilk havai fişeği icat ettiği yer olan çin'in hunan eyaletinin liu yang bölgesi, dünyanın en büyük havai fişek üreticisi olmaya devam etmektedir. burada, pirotekniğin beşiğinde, bu hava gösterileri dünyanın dört bir yanındaki kutlamalarda kullanılmak üzere üretilmektedir.
kaynak: history.com, gearpatrol.com