İnsanı, Birbiriyle İlişkili 10 Parçaya Bölen Çalışma: Temel İnsani Değerler Teorisi
theory of basic human values, homo sapiensin temel değerlerini incelemek üzere shalom h. schwartz tarafından ortaya atılmış bir teoridir.
schwartz'a göre temel insani değerler şu şekildedir
1) güvenlik
2) başarı
3) güç
4) hedonizm
5) yardımseverlik
6) öz-yönelim
7) evrenselcilik
8) gelenekçilik
9) stimülasyon
10) konformizm
bu değerler kendi içlerinde bir ilişkisellik gösterirler.
şekil a
görüldüğü üzere, öz-yönelim, hedonizm ve stimülasyon değişikliğe açıklık çatısı altında birleşmiş iken yardımseverlik ve evrenselcilik kendini aşma çatısı altında birleşmiştir. gelenekçilik, konformizm ve güvenlik muhafazanın unsurları iken başarı ve güç kendini geliştirme ile bağlantılı ögeler olarak şematize edilmiştir.
dairede değerler rastgele olarak konumlandırılmamıştır. her değer, komşu değerlerin aynı birey tarafından benimsenmesini kolaylaştırır. iki rastgele değer arasındaki açısal uzaklık maksimum 180 derece ile temsil edildiği takdirde iki rastgele değerin aynı birey tarafından benimsenmesinin aralarındaki açısal mesafe arttıkça zorlaşacağı söylenebilir. belki de robert sapolsky, “an open mind is a prerequisite to an open heart.” derken doğru söylemiştir.
%100'lük bir güvenilirlik oranından söz etmek asla mümkün olmasa da bir insanda güçlü olan değerlere bakılarak o insanın siyasi spektrumdaki yeri hakkında bir tahmin yürütmek mantıksal temelleri olacağından ötürü akla uygundur.
örnek olarak, hedonizmi ve öz-yönelimi güçlü olan bir bireyin muhafazakar bir partiye oy verme olasılığı düşecektir. benzer bir şekilde yardımseverliği ve evrenselciliği güçlü olan bir bireyin serbest piyasa ekonomisini destekleme olasılığı azalırken, güvenlik değeri ve konformizmi yüksek bir kişinin otoriter bir sistemi desteklemesi daha olasıdır.
aslına bakılırsa schwartz'ın teorisi, beş büyük faktör kuramı ile de ilişkilendirilebilir:
mesela stimülasyon, öz-yönelim ve hedonizm gibi değerlerin beş büyük faktör kuramındaki openness ile entegre olarak ortaya çıkması muhtemeldir. yine beş büyük faktör kuramındaki agreeableness ile schwartz'ın konformite ve güvenlik gibi değerleri arasında bir bağlantı kurulabilir.