İnsanların Ocağına İncir Ağacı Diken Enflasyon Artışı Neden Kaynaklanıyor?
enflasyona kısaca mal ve hizmetlerdeki fiyat artışı diyoruz.
yani zaman geçtikçe aynı mala daha fazla para vermemiz gerekiyorsa burada enflasyon vardır diyoruz, peki neden ve nasıl ?
geleneksel en basitinden arz talep grafiğimizi gözümüzde canlandırıyoruz. hani bu eğrilerin kesişme noktası piyasa fiyatını belirliyor ya, işte o fiyat nasıl yükselir? talep eğrisi sağa kayarsa ya da arz eğrisi sola kayarsa.
talep eğrisi nasıl sağa kayar?
tüketicinin parası artar (nasıl artar? iki paragraf aşağıya), "ohoo ben bu fiyata bunu alırım mis gibi" diyen kişiler artar. arz talebi karşılayamaz, eksik kalır. üretici bakar duruma "vay ürüne bak mis gibi gidiyor" der, hem daha çok üretmek için o maldan yeni yatırımlar yapar hem de yeni yatırımların maliyetini fiyatlara da yansıtır çekinmeden "zaten satıyo mal" diye düşünürekten. böylece bir zaman sonra arz talep yine dengeye gelir. ne oldu, aynı mal daha pahalıya satılmaya başlandı. işte bu iki enflasyon çeşidinden biri yani talep enflasyonu.
ikincisi ise maliyet enflasyonu
üretici bir mal üretiyo satıyo, fiyat falan dengeli. ama birden hammadde maliyetleri artıyor mesela. "ohoo ben bu paraya satmam artık" diyor bazı üreticiler, arz azalıyor. ee arz azaldı ama o maldan almak isteyen insanlar var hala. işte onlar da daha çok para ödemek zorunda kalacaklar artık. yine ne oldu, aynı mala daha fazla para ödemek zorunda kaldık, yani fiyat artışı, yani enflasyon.
ikincisini anlamak kolay ve çok sık rastlanan bir durum değil. ama birincisi daha karmaşık bir durum ve asıl devletin başını ağrıtan da bu. talep artıyor çünkü tüketicinin parası artıyor dedik. nasıl oluyor bu? en önemlisi hükümet piyasaya para arzı yapıyor (para basıyor karşılıksız). peki bunu neden yapıyor? bunu merak ediyorsanız buyrun:
http://makdis.pamukkale.edu.tr/mak11.htm
ama talep artışı sonucu enflasyon artışı illaha ki para basılmasıyla gerçekleşmek zorunda değildir. şuna da bir göz atın (bkz: #9602746)
işte enflasyonun oluşma nedenleri bunlardır. ayrıca bir de şu konu var; daha önceki dönemlere bakıyor işçiler, sendikalar: "aman enflasyon var abi paralar yetmiyor zam yap zam yap" diyorlar patronlara. işveren de zam yapıp bunu da fiyatları artırarak telafi etmeye çalışınca ne oluyor? aa, fiyatlar yükseliyor, kendini doğrulayan kehanet oluyor, enflasyon oluyor. böyle yapmamak lazım yani, cıs.
"enflasyon olsun abi, ne zararı var ki?" ya da "nasıl düzeltiriz ne yapmak lazımdır?" falan diyorsanız buyrun buradan alalım ben sıkıldım:
80 civarında doğanlar çocukluklarını yaşarken öğrendiler enflasyonun ne olduğunu.
okuma yazmayı yeni söküp de rakamları da anlar hale geldiğim tek haneli yaşlarımdan bir tanesinde yerde 100 lira bulmuştum. fazla önemsememiştim bu şansımı, sonuç olarak birileri önem veriyordu buna, ama benim için bir anlamı yoktu. üstünde yarış arabası veya artis resmi olmayan ama buna rağmen bir şekilde kıymete binmiş garip gurup bir şeydi para benim için o zamana kadar.
yanımda o sırada mevcut bulunan diğer yaşıtlar benden daha acar çıktılar. çok büyük kıymetli bir şeye sahipmişim muamelesi yaptılar. ama bir tanesinin dediğini hiç unutmam: "bu parayla 10 tane çiklet alabilirsin!"
anladığım dilden konuşmuştu en azından birisi.! ilk iş bakkala gidip bu denilenleri bizzat test etmek oldu. bakkala 100 lira uzatıldı ve "10 tane çiklet ne kadar?" diye soruldu akabinde de 10 tane turbo alındı. çiklet para birimi dururken neden bunu 10la çarpıp bir kağıdın üstüne yazıyorlardı acaba... neyse, ağıza birer ikişer atılan çikletler sonrası fazla kafaya takılmadı bu husus. en azından şimdilik... akşam anneye bu önemli izdivaç aktarıldı. annem takdir etti benim bu ticari atılımımdan dolayı, babam somurttu.
uzun bir süre 100 lira gördüğümde 10 tane çiklet gözümün önüne gelir oldu. zaten bakkalımızla olan hesap hareketleri hep
*
debit kasa: 100 lira
debit smm: 10 çiklet
---credit stok: 10 çiklet
---credit gelir: 100 lira
*
şeklinde gerçekleşmekteydi. hiçbir zaman 100 lira verip de 5 çiklet + para üstü almadım. likidite tercihim çiklet birimindeydi. her seferinde de parayı vermeden önce "10 tane çiklet ne kadar?" diye soraraktan bir miktar sinir bozukluğu yaratmıştım bakkal amcanın bünyesinde. "100 lira" dedikten sonra bana seçtirirdi her seferinde.
ama bir gün çok acı bir olay oldu. alışkanlık haline getirdiğim 100 lirayı verdikten sonra "10 tane çiklet ne kadar?" sorusunu yönelttim ve hala gözümün önünden gitmeyen pis sırıtışıyla bakkal amca melodik bir şekilde "150 lira!" dedi.
mahvoldum. kafamı indirdim. nasıl olurdu? neden artık 100 lira demiyordu?.. azik büzük bir şekilde 100 lirayı uzattım belki bir mucize olur da 10 tane çikletime kavuşurum diye. elime 6 çiklet ve lanet bir 10 lira geçti.
enflasyon buydu.