İrlanda'nın, Dünyaca Ünlü Şirketleri Kendisine Çekmesini Sağlayan Vergi Sistemi
irlanda'nın vergi avantajı sunan sistemine ve irlanda'nın karşı argümanlarına daha yakından bakmak istedim, uzun da bir yazı oldu.
irlanda'ya gittiğinizde "zengin" bir ülkeye gitmiş gibi hissetmezsiniz (ben hissetmemiştim misal.) oysa irlanda'da kişi başına düşen gelir 80 bin dolardan fazla. bu da ülkeyi dünyanın kişi başına en fazla gelir düşen dördüncü ülkesi yapıyor.
abd'li tüm büyük teknoloji şirketlerinin avrupa genel merkezlerini irlanda'da konuşlandırması, hep bir başarı hikayesi gibi anlatılır. peki irlanda tüm o şirketleri sahip olduğu inanılmaz yetenekli yazılımcılar, yöneticilerle mi çekti?
tabii ki hayır! sebebi vergi
dünyada vergi cenneti olarak adlandırılan pek çok ülke var: mesela lüksemburg, hollanda, belçika, isviçre (küçücük, kimsenin haritada yerlerini bile bilmediği ada ülkelerini saymıyorum.)
lüksemburg ve belçika'nın sıkıcılığını bir kenara bırakarak diyebilirim ki, en azından bu ülkelerde yazının başında belirttiğim zenginliği -özellikle isviçre ve lüksemburg'da, hissediyorsunuz. hollanda ise (özellikle amsterdam) çok farklı bir noktada duruyor. amsterdam'a gittiğimde gerçekten çok "yaşayan" bir şehirle karşılaşmıştım. bir büyük şehirde olması gereken her şeye ve hatta fazlasına sahipti. oysa dublin'de bu ruhu hissedememiştim.
bu vergi konusuna yakından bakabilmek için wikipedia'da çok güzel bir başlık okudum: bir vergi cenneti olarak irlanda
sistemin işleyişinin nasıl olduğuna gelmeden önce, ilgili maddede de geçen şu iki konuya dikkat çekmek isterim:
1. irlanda'nın eşsiz yetenek havuzu
abd şirketlerinin irlanda'ya yatırım yapmasının sebeplerinden biri olarak irlanda'nın eşsiz bir yetenek havuzu olduğu iddiası, devlet kurumlarınca da (ida ireland) belirtiliyor.
fakat listelere bakıldığında irlanda üniversitelerinin üniversiteler sıralamasında yerleri gerilerde: ilk 100'de bir tane bile irlanda üniversitesi yok.
times listesine göre, trinity college dublin 120. sırada yer alıyor. yani eğitim açısından bir yetenek havuzu oluşturma konusunda çok da ayırt edici bir yerde değiller ve sundukları eğitimin kalitesi, önde gelen üniversitelerle yarışamıyor. listede yer alan 1258 üniversite arasında 9 üniversite irlanda'dan ve diğerleri 200 ve daha aşağı sıralarda yer alıyor.
ülkedeki "yetenek" uluslararası ortamdan tedarik ediliyor ve gelen yabancı çalışanlar özellikle dublin'de ev bulmada sıkıntı yaşanmasına sebep oluyor.
2. bilgi merkezi
irlanda devleti, ülkedeki bu teknoloji şirketi bolluğunun sebebini, "bilgi ekonomisi"nde irlanda'nın bir merkez olmasını ve çok uluslu şirketlerin bu sayede avrupa birliği ülkelerine ulaşmada öncelikli olarak irlanda'yı seçmesi olarak gösteriyor.
öyle ki, abd'li şirketlerin irlanda'daki yatırımlarının toplamı 334 milyar euro (irlanda'nın 2016 gayri safi milli hasılası 291 milyar euro.)
oysa, irlanda'nın en büyük ilk 50 şirketi arasında abd'li ve ingiltereli olmayan tek bir şirket var: o da alman lidl. yani diğer ülkelerde kurulan (asya-pasifik, latin amerika, orta doğu, vs.) şirketler irlanda'yı seçmiyor. ingiliz şirketlerin büyük çoğunluğu da irlanda'da ürün sattıkları için şube açıyorlar.
irlanda aslında sadece abd'li şirketlerin ilgisini çekiyor. irlanda'da en çok gelir elde eden ilk 50 şirketin 25'ini abd'li şirketler oluşturuyorlar ve bunlar da bu 50 şirketin toplam gelirinin %70'ini elde ediyor. 2017 verilerine göre, ilk 50 şirketin toplam geliri 454,4 milyar euro. listede yer alan 25 abd şirketi, bunun 317,8 milyar dolarını oluşturuyor. apple, sadece tek başına bu ilk 50 şirketin gelirinin %26'sını oluşturuyor. apple, tek başına ilk 50 sırada yer alan irlandalı şirketlerin toplamından daha yüksek gelir elde ediyor, kısaca apple, irlanda'nın milli gelirinin %20'sini tek başına oluşturuyor. irlandalı şirketlerin geliri bu 454,4 milyar euro'luk toplamın 117,7 milyar euro'sunu oluşturuyor (%26).
belirtmek gerekiyor ki irlanda'yı sadece abd'li teknoloji firmaları kullanmıyor. sanayi şirketi eaton gibi şirketlerin yanı sıra pek çok ilaç ve sağlık firması da irlanda'yı seçiyor.
irlanda'dan sorumlu eski imf görevlisi ashoka mody, "düşük vergi sistemi olmadan irlanda, ekonomik momentumunu korumada zorlanırdı" diyor.
peki irlanda şirketlere neler sağlıyor?
irlanda'nın kağıt üzerindeki kurumlar vergi oranı %12,5. ancak bağımsız uzmanların yaptığı araştırmaya göre, aslında irlanda'nın uyguladığı toplam efektif kurumlar vergisi oranı, şirketin beyan ettiği tutara göre %2,2 ila %4,5 arasında değişiyor. daha da ilginci, bu vergilendirme, şirketler özelinde ayrı ayrı belirlenebiliyor.
çünkü, irlanda vergi hukukuna göre, çeşitli hariç tutma ve kesintiler sebebiyle, irlanda'da elde edilen gelirin büyük bir bölümü irlanda vergilendirmesine tabi olmayabiliyor.
avrupa birliği'nin apple hakkındaki apple'ın 13 milyar avro vergi ödemesi kararı, rekor bir vergi cezasını içeriyordu. vergi cezasının açıklandığı basın bülteninde, irlanda'nın apple'a uyguladığı efektif vergi oranının 2003'te %1 ilen, 2014'te yüzbinde beşe (%0.005) düşürüldüğü belirtiliyor. neredeyse sıfır. (1 milyon euro için 50 euro, 1 milyar euro için 50.000 euro.)
bu karar üzerine abd hazine sekreteri jack lew, "apple'ın irlanda'da daha yüksek tutarda vergi ödemesinin, şirketin abd'ye ödemekle yükümlü olduğu vergiyi azaltacağını ve bunun da abd'nin vergi gelirlerini düşüreceğini" söylemiş.
peki apple gibi şirketler bunu nasıl yapıyorlar? şirketlerin kullandıkları pek çok vergi kaçırma yöntemi var. bunlardan biri, double irish denilen yöntem. en basit anlamıyla, şu şekilde işliyor: şirket, bir ürün (yazılım, hizmet, vs.) geliştiriyor (maliyeti 1 birim kabul edelim.) şirket, bu ürünü, başka bir vergi cenneti olan bermuda'daki kendi şirketine yine 1 birime satıyor.
bermuda'daki şirket, bunu genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri (gaap) kapsamında vergisiz olarak 100 dolar olarak yeniden fiyatlıyor. bermuda'daki şirket, bunu ana şirketin irlanda'daki şubesine 100 birimden lisanslıyor. irlanda şubesi, bu ürünü almanya'daki bir kullanıcıya 100 birimden satıyor. irlanda şubesi, almanya'dan kazanılan bu 100 birimi, bermuda'daki şirkete telif hakkı/lisans kapsamında geri ödüyor (irlanda'da herhangi bir kar etmiyor.)
bermuda'daki şirket, bu parayı kendi hesabında tutuyor ki abd'de %35 oranında vergi ödemesin. bermuda'daki şirket, gerektiğinde bu parayı şirketin abd'deki genel merkezine (ya da diğer şubelere) borç olarak veriyor.
ancak iş burada bitmiyor
eğer burada biterse, abd, hala dünya çapında edinilen tüm gelirden vergi aldığı için, şirket yine vergisini ödemek zorunda kalacak ve bu durumda bermuda'daki şirketin elde ettiği gelirler vergilendirilecek.
bundan da kaçınmak için, şirket, irlanda'da ikinci bir anonim şirket açıyor. ve çok nadir durumlarda bu şirketlerin doğrudan "sahibi" oluyor. çünkü irlanda'da açılan bu ikinci şirketi, bermuda'daki şirket yönetip kontrol ediyor. irlanda'da kurulan bu ikinci şirket, bermuda'daki şirketle, irlanda'daki yasal şube arasına konumlandırılıyor.
ilginç olan, abd vergi hukukunun irlanda'da kurulan (ilk) şubeyi vergilendirmemesi. aynı şekilde, irlanda'da kurulan ikinci şirket de abd vergilendirmesine tabii olmuyor, her ne kadar ikisi bağlantılı olsa da. bu sayede şirket 1 birime mal ettiği ve 100 birime sattığı ürün için satışın gerçekleştiği ülkedeki kdv dışında neredeyse vergi ödemiyor. elde ettiği kar neredeyse vergilendirilmiyor.
apple'ın bu sistem üzerinden 2004 ila 2014 yılları arasında 300 milyar euro'luk işlem gerçekleştiğinin ortaya çıkmasının ardından avrupa birliği şirkete 13 milyar euro'luk ceza kesmişti.
avrupa birliği'nin kararı sonrasında irlanda, double irish sistemimi sonlandırmak zorunda kalıyor. ancak bunun sonlandırılması ocak 2020'ye kadar uzatıldı ve apple gibi şirketlerin yanı sıra, google, pfizer, ve facebook da bu sistemi kullanıyor.
işte buradan irlanda'nın zenginliğine geliyoruz
ortaya çıktı ki irlanda'nın 2015'teki gayri safi milli hasılası, bir önceki yıla göre %34,4 oranında yükselmişti. ama bu yükselişin sebebinin neredeyse tamamını apple ve onun kullandığı yöntem oluşturuyordu.
2016 yılında önemli bir şey olmuş. g20 ülkelerinden biri olan brezilya, irlanda'yı vergi cenneti olarak sınıflandırıp kara listeye almış. listede panama ve monaco gibi yerler var.
konunun uzmanı olmadığım için bazı kısımlar havada kalmış olabilir. genel bir perspektif sunmaya çalıştım.