Karışık Duygularla Okuyacağınız Müthiş Hikaye: Ümit Burnu'ndaki Efendizadeler Ailesi
osmanlı kayıtlarında yemen cephesi'nde tayyare kullanan bir pilottan bahsedilir: ebu bekir oğlu ahmet oğlu rüştü ataullah
rüştü ataullah, londra'da pilotluk eğitimi almış, güney afrika'nın ilk müslüman pilotu ünvanına sahip olmuştu.
1914 yılında teğmen rütbesi ile osmanlı ordusu'na katılmak için gönüllü olarak istanbul'a gelir ve orduya kaydolur. yemen cephesi'nde savaşır, hatta iyi derece ingilizce bildiğinden dolayı teşkilatı mahsusa kendisinden lawrence'ye karşı faydalanır. ırak cephesinde görev yapar, kut'ül ammare muharebelerinde yer alır. ayrıca rüştü bey, teşkilatı mahsusa için pek çok istihbarat raporunu tercüme eder.
rüştü ataullah bey ile ilgili bugünkü akrabalarına ait bir paylaşım:
rüştü bey'in mezarı bugün güney afrika'da cape town'dadır:
rüştü bey'in kardeşi fuat da tıpkı abisi gibi 1. dünya savaşı başladıktan sonra istanbul'a gelir, orduya kaydolur, çanakkale cephesi'ne gönderilir
1. dünya savaşı'nın bitmesiyle birlikte her iki kardeş de güney afrika'ya geri dönerler, daha sonra başlayan milli mücadeleye de önemli destekleri olur. kendileri muharebelere katılmasalar da ingiliz sömürgesi altındaki ülkelerde yaşayan müslümanların kurtuluş savaşı'na destek olmaları için faaliyet gösterirler, para toplarlar, kampanyalar düzenlerler...
milli mücadele sonrası fuat ataullah bey, türkiye'nin güney afrika'daki fahri konsolosu olur. atatürk hakkında bir kitap yazar ve bunu ulu önder'e armağan eder.
efendizade ailesi, güney afrika-türkiye ilişkilerinde her zaman ön planda olurlar, 1938'de atatürk'ün ölümü üzerine efendizade ahmet şakir bey, cape town hamidiye camii'nde atatürk'ün ruhuna mevlid okutur. yine güney afrika'daki hint ve malay müslüman cemaatleri ile birlikte atatürk için anma törenleri düzenlerler...
rüştü ataullah, fuat ataullah, ahmet şakir bey, efendizadeler ve güney afrika...
peki kimdi bu efendizadeler?
onlara "ümit burnu'nun efendileri" deniyor. 29 haziran 2019'da güney afrika'da bir anma programı düzenlendi. bu programda ebu bekir efendi anıldı.
işte bu ebu bekir efendi, güney afrika'daki türklerin, osmanlıların atası/dedesidir.
efendizade ailesi'nin büyüğüdür. yani hikaye onunla başlıyor.
18. yüzyıl sonu ve 19. yüzyılın başında güney afrika hollanda hakimiyeti altındadır.
hollandalılar buraya hindistan, endonezya ve malezya'dan müslüman köleler getirir. 1805 yılında güney afrika'nın ingiltere hakimiyeti altına girmesiyle birlikte bu müslüman köleler ibadet özgürlüklerini kazanırlar. fakat güney afrika'daki bu müslümanların arasında bu kez mezhep çatışmaları başlar. bu durum da ingiliz sömürge yönetimini rahatsız eder. müslümanlar eğitime tabi tutulmalı ve kontrol altına alınmalıdır. bunun için bizzat kraliçe viktorya osmanlı padişahı abdülaziz'den yardım talep eder. sultan abdülaziz bu talebi geri çevirmez ve erzurum sarayönü medresesinde görevli bir din alimi olan seyit ebu bekir efendi'yi 1862 yılında güney afrika'ya, ümit burnu'na gönderir...
ebu bekir efendi, 1863 yılının başında cape town'a ulaşır. buradaki müslümanların dertlerini dinler, onlarla toplantılar yapar, burada bir osmanlı teoloji okulu açar. ebu bekir efendi ilk iş olarak yerli dil olan afrikans'ı öğrenir ve bu dilde “beyan’ud din” adlı bir kitap(islam ilmihali) yazar.
yıl 1866 olmuştur. ebu bekir efendi yıllardır yabancı bir memlekette yalnızdır. ve belli ki daha uzun yıllar burada kalacaktır. evlenmeye karar verir. ve kiminle evlenir biliyor musunuz? kaptan james cook'un yeğeni elizabeth cook'un kızı tahora cook ile. (not: james cook, avustralya ve yeni zelanda'yı keşfeden denizcidir.)
ebu bekir efendi ve tahora hanım'ın evliliğinden 5 çocuk dünyaya gelir. ve ebu bekir efendi 1880 yılında vefat eder. ebu bekir efendi'nin bugün cape town'da bir türbesi vardır. burası geçtiğimiz yıllarda tika tarafından restore edilmiştir.
ebu bekir efendi'den sonra ailenin başına büyük oğlu ahmet ataullah bey geçer:
ahmet ataullah efendi, güney afrika'nın ilk müslüman siyasetçisidir. aynı zamanda da osmanlı devleti'nin singapur fahri konsolosudur. yazının başında aktardığımız rüştü ve fuat ataullah kardeşler işte bu ahmet efendi'nin oğullarıdır.
rüştü ve fuat ataullah'ın kızkardeşleri olan havva hayrünnisa hanım ise güney afrika'nın ilk müslüman kadın tıp doktoru ünvanına sahiptir.
efendizadelerin bugün yaşayan reisi ise hişam nimetullah efendi. cape town'da yaşayan aile reisi hişam nimetullah efendi'nin çalışma odasında bugün hala bir atatürk portresi bulunmakta, nimetullah efendi bugün hala güney afrika'da atatürk ve onun eseri türkiye cumhuriyeti'ni anlatmaktadır... hişam nimetullah efendi büyük bir atatürk hayranı:
ailenin üyelerinden biri olan ibrahim(ebrahim) patel şu an güney afrika cumhuriyetinde ekonomi ve kalkınma bakanı:
rüştü ataullah'ın torunu rüştü güven ataullah da bir türkiye ve atatürk hayranı, sık sık türkiye'yi ziyaret ediyor.
efendizade ailesi bugün türkiye ile olan bağlarını hiç koparmamışlar, sık sık türkiye'yi ziyaret ediyorlar. lakin türkiye'yi güney afrika pasaportu ile ziyaret etmek değil, türkiye cumhuriyeti pasaportuna sahip türk vatandaşları olarak ziyaret etmek arzusundalar...