Kaşgarlı Mahmud'un Divan-u Lugati't Türk'te Yayınladığı İlk Türk Dünya Haritası
kaşgarlı mahmud; araplara türkçe öğretmek, türkçenin de arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek için arapça-türkçe bir sözlük hazırladı: dîvânu lugâti't-türk. bu sözlüğe türk dünyasının ne kadar büyük olduğunu göstermek için de bir harita ekledi. bu harita türklerin yaptığı ilk dünya haritasıdır.
kaşgarlı mahmud, dîvânu lugâti't-türk haritayı şöyle açıklıyor: “rum ülkesinden maçine dek türk ellerinin hepsinin boyu beşbin, eni sekiz bin fersah eder. iyice bilinmek için bunların hepsi, yer yüzü biçiminde daire şeklinde gösterilmiştir.”
bu harita bugün bildiğimiz haritalarla karşılaştırıldığında oldukça basit ve ilkel kalır. dünya'nın düz bir yuvarlak kabul edildiği orta çağ görüşüne uygun olarak harita yuvarlak çizilmiştir. haritanın merkezinde karahanlı devleti’nin başkenti balasagun vardır. balasagun’un hemen yakınında dönemin önemli kültür merkezi kâşgar bulunur. diğer önemli türk şehirleri beşbalık, semerkant, talas, iki öküz de gösterilmiştir (diğer türk şehirleri: kuça, barman, uç, koç?arbaşı, yarkend, hoten, curcan, özçend, margınan, hucend, mankışlak). merkezin dışında türklerin yaşadığı bölgeler oğuz ülkesi, kıpçak ve oğuz yerleşimleri, başkırt bozkırları, ötüken, horasan, harezm, azerbaycan adlarıyla da belirtilmektedir.
haritada dağlar kırmızı, denizler yeşil, ırmaklar mavi renkle gösterilmiştir. haritaya göre dünya bir denizle çevrilidir. japonya’dan endülüs’e kadar oldukça geniş bir alan işaretlenmiş olsa da, asıl amaç orta asya’daki türk boylarını ayrıntılı bir biçimde göstermektir.
haritanın doğusunda çin seddi (zülkarneyn) gösterilmiştir. çin seddi’nin arkasında “yecüc ve mecüc diyarı” bulunuyor. aradaki dağlardan dolayı bu insanların dillerinin öğrenilemediğini söylemiş kaşgarlı mahmud.
güney doğuda ise serendib dağı’nın üst tarafında hz. âdem’in ayak izi gösterilmiştir. bugün sri lanka’da adem tepesi olarak adlandırılan yerde bir ayak izi bulunmaktadır. aynı bölgeyi gösteriyor muhtemelen. haritanın güneyi muhtemelen afrika kıtasını göstermektedir. berber ülkesi denilen yer muhtemelen kuzey afrika kıyılarıdır. çad ve habeşiler ülkesi ise afrika’nın daha iç kesimleridir.
güneybatı yönünde horasan, iki ırak, hicaz diyarları iran’ın kuzeydoğusundan mekke-medine’ye doğru bir hattı gösteriyor. biraz daha batıya doğru kürt ülkesi, mısır sınırı, suriye diyarı gösterilmiştir.
haritanın güneybatı yönünde zenci ve endülüs bölgeleri arasında “aşırı sıcak nedeniyle yaşanmaz” yazmaktadır.
japonya’da haritanın kuzey doğusunda “cabarka” ismiyle bir ülke olarak gösterilmektedir. kaşgarlı mahmud, aradaki denizin bu ülkenin dilini öğrenmeyi engellediğini de söyler.bu arada japonya’nın ilk kez bir haritada gösterimi kaşgarlı mahmud sayesinde olur.
not: yaklaşık bir yıldır tarih ve genel kültür içerikli videolar hazırlıyorum. amacım güzel vakit geçirirken bir şeyler öğrenmek/öğretmek. youtube kanalıma buradan ulaşabilirsiniz.