Klasik Resim Günah Sayıldığı İçin Özellikle Osmanlı'da Serpilen Çizim Sanatı: Minyatür
Nedir, ne değildir?
latince minear (kırmızı ile boyamak) kelimesinden gelen, roma döneminde ve orta çağ'a kadar rulo elyazmalarını, parşömenleri ve kitapları resimlemek, bezemek için kullanılan süsleme zanaatı. daha sonraları islamda resmin ve suretin yasak oluşu inancından dolayı resim sayılmadığından gelişen minyatür olarak adlandırılan geleneksel zanaat.
Figürler hakkında
osmanlı minyatürlerinde resmedilen figürlerin gözlerinin hep çekik olarak resmedilmesinin sebebi, minyatür sanatının uygurlardan miras kalmış olmasıdır. aynı sebepten ötürü yüz çehresi de yuvarlak olarak resmedilirdi. osmanlı minyatürlerinde hal böyleyken doğal olarak selçuklu dönemi minyatürleri de böyledir. ayrıca, osmanlı minyatürlerinde zenci dârüssaâde ağaları da mavi mürekkeple resmedilirdi. (minyatürde mavi renkli figür görünce uzaylı muamelesi yapanlar olduğu için söylüyorum bunu.)
Detaylı bir değerlendirme
resim sanatımız 18. yüzyıl'a kadar örneklerini minyatür dalında vermiştir. türk-islam geleneğine dayanan kitap ressamlığından batı anlamında resme geçiş birden bire olmamıştır. 18 yüzyıla kadar türk resim sanatının tek egemen türü olan minyatür, orta çağ islam çevrelerinin kitap süslemeciliği ile birlikte gelişmiştir. minyatür meydana getirilirken bir çok kimse görevlendirilmiştir. yazma için gerekli olan kağıt seçimi yapıldıktan sonra bu kağıtlar hafifçe boyanır, renklendirilir. boyama işlemi, boyalı suya batırılarak ya da yaldızlanmış kağıt kullanılarak yapılır. kağıt temin edildikten sonra boş bırakılarak sayfalar tespit edilir.
başlık ve diğer kısımlar yapılacak tezhib ve minyatür sayısına göre ve bunların özelliklerine göre tespit edilir. daha sonra hattat eseri yazmaya başlar. müzehhip eseri tezhipler, sayfa başlarını, fasıl başlıklarını ve kenar işaretlerini zengin bir şekilde süsler. kitap ressama gelince, o da estetik ölçüler dahilinde resimlerle yazının kaynaşmasını sağlar. bundan dolayı resimler bazen metinle iç içe olarak yapılmıştır.
minyatür resmi yapılırken önce kağıda fırça ile yaş bir hat çekilir ve desen çizilir. desen kırmızı ya da siyah fırça ile yapılır. daha sonra ezilmiş ve sulandırılmış boyalar küçük sert fırçalarla vurulur. boyaların parlaklığını arttırmak için türk minyatürlerinde boyalara tutkal ilave edilmiştir. bu suretle de guaja yakın bir tarz ile renklerin tonu yükseltilmiştir. fırça olarak bazı sanatkarlar sincap kılı, bazıları kuş tüyü kullanmışlardır.
metin genellikle meşhur bir hattata ve kitabın orta kısmına yazdırılır. marjlar altın ve gümüşle yaldızlanır, gümüş ayrıca su tasvirlerinde kullanılır. minyatür yapıldıktan sonra sayfalar çerçevelenir ve eserler ciltlenir.
minyatürler yapıldıkları devrin kültürünü, örf ve adetlerini yansıtırlar. minyatürlerin çoğunda görülen haleler dini içeriklidir. özellikle adem ve havva ile başlayan, peygamberlerin hayatını anlatan, hz. muhammed'i tanımlayan minyatürlerde bu haleler dikkat çekicidir. resimlerde 3. boyut olmadığı için sanatkar tasvir ettiği eşyayı veya mekanı dilediği şekilde çizer; ancak halı ve iç dekorasyon süslemeleri aslına sadık olarak yapılmıştır.
velhasılı izlemesi pek keyifli bir sanattır.