Mozart, Gerçekten de Amadeus Filmindeki Gibi Kimsesizler Mezarlığına mı Gömüldü?
mozart'ın kimsesizler mezarlığına gömüldüğü söylencesinin doğru olmadığı, ufak bir wikipedia okumasıyla bile ortaya çıkmaktadır. büyük sanatçıların kadrinin yaşarken bilinmemesi ve garibanlık çekmelerindeki yadsınamaz romantizm ile bugün onun değerini bilen bizlerin, kendimizi üstün hissetmemizi sağlayan ironi yüzünden, söylenceye inanmak herkesin daha işine geliyor.
mozart ölürken yanında eşi constanze ve baldızı sophie bulunmaktaymış. cenaze işlerini dostlarından baron van sweiten üstlenmiş. yani öldüğünde kimsesiz değildir. mozart'ın cenazesi bir gün evinde onu son kez görmek isteyenler için ziyarete açık kalmış, sonra da kiliseye ve orada çok beklemeden mezarlığa götürülmüştür. mozart'ın cenazesinin gömüldüğü gün havanın kötü olduğu bilgisi de, salzburg kentinde o gün tutulan diğer kayıtlara uymamaktaymış. mozart'ın cenazesini anlatan kaynakların dışındaki tüm kaynaklarda o gün açık bir havanın olduğu belirtilmiş. yani amadeus filminde de gördüğümüz o kasvetli ve hüzünlü mezarlık yolculuğu, sonraki romantik anlatılara dayanıyor. kilisedeki ve mezarlıktaki tören hakkında ayrıntılı bir rapor günümüze ulaşmamış.
koskoca mozart'ın kimsesiz "gibi" gömüldüğü düşünülebilir. ancak o öldükten sonra eşinin yıllarca onun adına anma/yardım konserleri düzenlemesi ve bunlara olan yoğun ilgiden dolayı hatırı sayılır bir servet elde etmesi, mozart'ın kendi çağında seveni olmadığı görüşünü zayıflatabilir. bir de o dönemin cenaze adetlerine bakarsak, bugünkü değer yargılarımızla içimizi burkan gömülme şeklinin o gün standart olduğunu görebiliriz. bir kere mozart'ın gömüldüğü st. marx mezarlığı, bir kimsesizler mezarlığı değildi. o dönemde üç tür cenaze töreni varmış: 110 florine mal olan birinci sınıf tören, 40 florinlik standart paket ve 8 florin 56 kreuzer'lik temel paket. mozart temel paket ile ortak bir mezara gömülmüş. bu mezarlar tek çukura birkaç kişinin birlikte gömüldüğü, 7 yılda bir açılıp yeni cenazeler için temizlenen mezarlarmış. ii. joseph, 1784 tarihli bir kararnamesiyle cenazelerin ortak mezarlara kefenleriyle gömülmesi usulünü getirmiş ve halk da bunu daha sağlıklı ve az masraflı olması nedeniyle o dönem desteklemiş. isteyenler tabutla tek başına gömülebiliyormuş ama ortak mezar ve gösterişsiz cenaze törenleri uygulaması daha yaygınmış. mozart'ın cenazesinin kalktığı kilisenin kayıtlarına göre o sırada cenazelerin yaklaşık %65'i, mozart gibi gömülüyormuş. mozart daha büyük törenlerle gömülenlerin aksine bugün de hatırlanan büyük bir isim olabilir; ama senenin 1791 olduğunu unutmamalıyız. mozart soylu falan değil, çok zengin de değil. böyle düşününce sıradan halk gibi gömülmesini o kadar da yadırgamadım. mozart'ın viyana'daki ilişkileri düşünülünce ona karşı son görevin yerine getirilmesi için 110 florin bulunmayacak bir meblağ değildi. demek ki aile, klasik bir tören istemiş. ha tabii insan bir yere bir mezar taşı, bir plaket falan koydurur en azından; o konuda constanze'ye ben de kırgınım.
bu cenazeyi "bak mozart'ın kıymetini bilememiş dingil viyanalılar!" diye değerlendirmek, bir parça anakronistik geliyor. mozart'ın hayatını okuyunca yaşadığı dönemde hak ettiği değeri göremeyen, ama tamamen değersizmiş gibi de yaşamayan bir adam görüyorum. hatta şimdi düşündüm de, 200 yıl sonra kendisi için baby shower, 1. ay kınası, ilk kez sıçma şerbeti (yalnız bu wolferl'in hoşuna gidecek bir fikre benziyor), diş kaşıma kurabiyesi, emekleme karnavalı, göbek bağı helvası törenleri yapılmayan bir bireyin ailesi tarafından hiç sevilmediği sonucuna varanlar da olacak mı?
kaynak: maynard solomon, mozart (çev. ebru kılıç), türkiye iş bankası kültür yayınları, 2017, ss. 563-570