Mustafa Kemal Atatürk'ün Tarih Bilgisi ve Tarih Üzerine Çalışmaları
atatürk’ün tarihe olan merakı öğrencilik yıllarından ölene kadar devam etmiştir. tarih bilimini hobi ya da araştırma amacıyla değil bugünü anlamlandırmak ve geleceği şekillendirmek için kullanmıştır. okuduğu kitaplar üzerine aldığı notlardan anlaşıldığına göre ciddi okumalar yapmış. atatürk’ün okuduğu tarih kitaplarına şöyle genel olarak bakarsak kültürel birikimiyle ilgili fikir sahibi olabiliriz.
mustafa kemal atatürk’ün tarihle ilgili düşünceleri ve gerçek çalışmaları cumhuriyetin ilanından sonradır. onun tarih görüşünü ikiye ayırabiliriz: türkçü düşünceleri türk milletinin medeni yönlerini, tarihe katkılarını açıklamak. anadolucu teori ise anadolu’nun ilk yerlilerinin türk olduğunu ispatlamak. bu konuların ayrıntısına girmeden önce, batılıların, osmanlı devleti ve türklerle ilgili düşüncelerine bakalım.
birinci dünya savaşı sonrası wilson prensipleri çerçevesinde milletlerin ulus devletlerini kurma hakkı olduğu kabul edilmiş. bu doğrultuda osmanlı devleti üzerinde pek çok millet kendi ulus devletlerini kurdular ya da kurmak için çalıştılar.
mondros antlaşması ve arkasından sevr antlaşması ile anadolu’yu işgal eden devletler işgali haklı göstermek için çeşitli gerekçeler gösterdiler: yunanlar, nüfus istatistikleri üzerinden batı anadolu’nun helen kimliğini ispatlamaya çalıştı. italyanlar, romalıların torunları olduklarını, fransızlar ise haçlı seferleri sonrası kurulan frank krallığı üzerinden anadolu’da hak iddia ettiler.
işgali haklı göstermek için türklerin barbar olduğu, uygar olamayacağı, insanlığa hiçbir katkılarının olmadığı da yazıldı. balkanlarda ve orta doğuda sürekli baskı yapan, zorba bir halk oldukları için anadolu’dan sürülmeleri isteniyordu.
bir de ırk araştırmalarının avrupa’da yoğunlaştığı dönemlerde türkler için sarı ırktan oldukları ve ikinci sınıf insan oldukları söyleniyordu (1928). (1937’de afet inan öncülüğünde yapılan türk ırkının kafa ölçümü çalışmalarını bu doğrultuda değerlendirmek gerekir.)
bu düşünceler ve olaylar ışığında mustafa kemal’in tarih çalışmalarına yön vermesi ve yapılan araştırmalar daha anlamlı oluyor.
atatürk’ün tarih görüşü ve tarih üzerine yapılan çalışmalar nelerdir?
türk tarih kurumu, türk dil kurumu kuruldu ve çalışmaları bizzat atatürk tarafından takip edildi. bu yıllarda türklerin, anadolu’ya çok daha önce, bizans’tan da önce geldiği savı ortaya atıldı. anadolu’nun haklı sahibi olduğumuzu ispatlamak için osmanlı devleti öncesi dönem titizlikle araştırıldı.
“antik dönemlerde anadolu’da yaşamış uygarlıkların da türk olduğu” tezi kabul edildi. tarih çalışmaları da bu düşünceyi doğrulamak için yapılmıştır. alacahöyük kazılarında bulunanların “5500 yıllık türk tarihi belgeleri” olduğu tarih kurumu’nca yazıldı. rıza nur’un türk tarihi kitabında hititler ve sümerler’den de turan milletleri olarak bahsediliyor. (iş çok aşırıya kaçmış olabilir: mısır tanrısı horus’un isminin “oğuz” isminden geldiği bile düşünülmüş. a. moret’in “nil nehri ve mısır medeniyeti” isimli kitaba atatürk kendi el yazısıyla yazmış.)
cumhuriyetten önce islâm tarihi esaslı ümmet anlayışı ve osmanlı hanedan tarihi anlayışı mevcuttu. tarih anlatımı osmanlı merkezliydi. osmanlılarla ilgisi sebebiyle selçuklulardan ve beyliklerden kısaca bahsediliyordu. türk tarihiyle ilgili herhangi bir ayrıntı anlatılmıyordu. atatürk’ün üzerinde çalıştığı türk tarih tezi’ni de bu doğrultu da yorumlamak gerekir. islamcı, turancı ya da saltanatvari bir tarih anlayışı yerine ulusal bir tarih bilinci hedeflendi.
türk tarih tezi’yle türk tarihi bir bütün olarak düşünüldü. ilk türk devletinin beşinci yüzyılda kurulduğu kabul edildi. türk devlet geleneğinin yüzyıllardır devam ettiği, osmanlı devleti’nin de selçuklu devleti’nin mirası üzerine kurulduğu kabul edildi. cumhurbaşkanlığı forsunda yer alan on altı türk devletinin bayrağı bu düşüncenin kanıtıdır.
cumhuriyetle birlikte ümmet fikri yerine “türk milleti” kabul edildi. türk kültürü üzerine çalışmalar da bu amaçla yapıldı. atatürk bir konuşmasında şöyle diyor: “biz milliyet fikirlerini tatbikte çok gecikmiş ve çok ilgisizlik göstermiş bir milletiz... osmanlı imparatorluğu içindeki çeşitli toplumlar, hep milli inançlarına sarılarak, milliyetçilik idealinin gücüyle kendilerini kurtardılar... kuvvetimiz zayıfladığı anda bizi hor ve hakir gördüler. anladık ki, kabahatimiz kendimizi unutmuş olduğumuzmuş.”
atatürk tarihin sadece yaşananların kaydı olmadığını düşünüyordu. tarihin neden-sonuç ilişkisini değerlendirerek eleştiri yapılmasından yanaydı. cumhuriyet öncesi tarih yazımında ise olaylar herhangi bir yorum ve eleştiri yapılmadan sadece kayıt altına alınıyordu.
bütün bunların yanında atatürk’ün güçlü bir tarih bilgisi ve birikimi vardı. okuduğu kitaplarda ki tarihsel yanlışları tespit edip düzelttiriyordu. türk tarih kurumu’nun liseler için hazırlattığı islam tarihi kitabında “islam peygamberinin hayatı” kısmını beğenmemiş ve hz. muhammed’in hayatı ve savaşları ile ilgili bölümü kendisi yazmıştır.
atatürk pek çok tarihsel olayı ve kahramanı da yorumlarıyla değerlendirmiştir. bu yorumlarda öne çıkan nokta liderlerin duygusal davranarak, halkını ya da askerini düşünmeden savaşlara girmesidir.
napolyon’la ilgili şunları söylemiş: “…gerçekten askeri kudret sahibi olan, moskova'ya kadar giden, yangınlar harabeler üstünden fransız ordusunu sürükleyip eriten napolyon'u düşününüz. onun hareketleri fransız milletinin hakiki ve milli menfaatlerine değil, kendi cihangirane emellerini tatmin içindi. bunu tatmin için fransa'nın milyonlarca seçkin evlâdını eritti ve nihayet hepimizin bildiğiniz akıbete uğradı.” (1923)
atatürk milli mücadele yıllarından beri yaptığı bütün konuşmalarda türk milletinin uzun bir tarihi geçmişi olduğunu, sadece osmanlı devleti’yle düşünülemeyeceğini anlatmıştır. osmanlı devleti üzerinden türkleri aşağılayan, hor gören düşüncelerle mücadele etmiş, onlara gereken cevapların bilimsel çalışmalarla verilmesini istemiştir.
not: tarih ve genel kültür içerikli videolar hazırlıyorum. youtube kanalıma bakmak isterseniz buradan ulaşabilirsiniz.