Namı Tüm Dünyaca Bilinen Türk Hamamının Tarihçesi
sözlük anlamı, yıkanılacak yer anlamında olan hamamlar sadece temizlik ve sağlık yönüyle değil, sosyal ve kültürel faaliyetler açısından en önemli buluşma noktalarıydı. hamamlar romalılar zamanında gelişmiş ancak osmanlı devrinde altın çağını yaşamıştır ve “türk hamamı” ismi ile de dünyaya nam salmıştır. özel bir ısınma sistemi ile inşa edilmiştir; roma ve bizans hamamlarındaki sistemden esinlenilmiştir. saray konak gibi büyük evler dışında küçük ve orta halli halkın evlerde bulunmazdı, oralarda odalardan bağımsız yıkanma bölümleri vardı.
külliye denilen ve bir bütünlük arz eden cami, imaret, kütüphane medrese gibi yapıların yanında yapıldığı gibi tek olarak da inşa edilirlerdi. fatih sultan mehmet, fetihten sonra istanbul’a 5’i büyük olmak üzere toplam 19 “çarşı hamamı” yaptırdı. hatta evliya çelebi “seyahatname”de 17. yüzyılda istanbul’da 168 hamam olduğu yazmaktadır. mimar sinan ise 20 adet çarşı ve konak hamamı yapmış. fatih çinili hamam ile çemberlitaş hamamı, bugün hâlâ ayakta olan mimar sinan’ın eserlerindendir.
hamam yaptırmak kolay bir iş değildi. hamam yaptıracak kişinin ilk işi kullanılacak suyu şehre getirmekle yükümlü idiler. mimar sinan ise 20 adet çarşı ve konak hamamı yapmış. fatih çinili hamam ile çemberlitaş hamamı, bugün hâlâ ayakta olan mimar sinan’ın eserlerindendir.
topkapı sarayı'ndaki harem bölümünde bulunan hünkâr hamamı en meşhurlarındandır. padişahın yıkandığı bölüm altın yaldızlı bronz kafesle kaplı kısımdır. burası diğer alanlara göre daha korunaklı idi. çünkü padişah yıkandığı esnada herhangi bir suikaste karşı korunuyordu. padişah burada yıkandıktan sonra sıcaklık farkından etkilenmemek için, “ılıklık” denilen yerde dinlenir, ardından soyunma mekânında giyinerek, hamam yolu’ndan hünkâr sofası’na ulaşırmış.
hünkâr hamamı sırasıyla; soğukluk, ılıklık ve sıcaklık olmak üzere üç bölümden oluşuyor. topkapı sarayı hünkâr hamamı’nın sıcaklık bölümü, 1580’lerde yapılan, 18. yüzyılın ortalarında tekrar düzenlenerek rokoko üslubu süslemeyle dekore edilen alan, osmanlı saray hamamları arasında özel bir yere sahiptir.
bakınız fotoğrafta, esas mekân olan sıcaklık bölümü görülüyor:
sultan iv. mehmed’in annesi valide turhan sultan tarafından yeniletilmiş hamam. türk hamam mimarisinde de sık görülen erkek hamamı ile kadın hamamının yan yana idi bunun sebebi, aynı kazandan iki hamamın da ısıtılmasıymış. hatta hamamda kullanılan sıcak su kanallar aracılığı ile hünkar sofasını da ısıtırmış.
hamam kültürü günümüzde zayıflamış olsa da insanlar buralarda farklı etkinliklerden yararlanmaktadır. sadece hamam olarak hizmet veren yerler halen işletilmekte olup değerini bilen insanların dışında rağbet görmemektedir. ancak gitmeyen kişilerin mutlaka denemesi ve hamam kültürünü yaşamasını tavsiye ederim.