Noel Bayramı Nereden Geliyor, Kökeni ve Anlamı Nedir?
her sene yılbaşı yaklaşırken ortamlara düşen bir soru: noel
tanım olarak kendisinden şöyle bahsetsek hiç de ayıp etmiş olmayız kanımca... noel ilk başlarda dini bir bayram olarak başlayan, günümüzde ise kültürel ve ticari fenomene dönüşen bir kutlamalar bütünüdür.
aslında kültürlerdeki birçok şey gibi noel de bugünkü konumuna evrilerek gelmiştir. bunun nedeni insanların geçmişten gelen bir kültüre ekleme yapması veya onu başka bir şeye dönüştürmesidir.
şimdi en başa dönecek olursak, kelime kökenleriyle başlamak daha doğru olacak: noel'e ingilizcede christmas denildiğini duymuşsunuzdur. orijinal hali cristes (mesih) mæsse (kütle). tam bir çeviri yapacak olursak mesih'in kütlesi diye bir şey karşımıza çıkıyor. tabii ki kütle olamayacağından mæsse kelimesi ibranice maşiah (mesih-meshedilmiş ya da kutsal mesh yağıyla meshedilmiş) olması daha mantıklı, bir de kelimenin başındaki khristos terimi yunanca kökenli bir kelimedir ve bu da mesih/isa (mesih, yahudilik metinlerinde yahudi milletinin kurtarıcısı) anlamındadır. bu bilgiler ışından mesih ve mesih ikilemesi gibi bir şey karşımıza çıkıyor. yine kelimenin eş anlamına baktığımızda kış ortası gibi manası bulunmaktadır.
şimdi de noel'e bakacak olursak
anglosaksonlar bu güne yine yukarıdaki gibi kış ortası demektedir veya nadiren de olsa latince ismi, nativitas olarak da söz etmişlerdir, bu da doğum/doğuş manasına gelmektedir. yine eski ingilizcede geola (yule) olarak da karşımıza çıkmaktadır, bu da aralık ve ocak aylarına karşılık gelen dönemi ifade etmektedir.
bu bilgileri cebe attıktan sonra... yazılı kaynaklarda noel'in hristiyanlık öncesinde de kutlandığını görmekteyiz. çünkü insanlar takvimler ve benzeri şeyler olmadan önce hayatlarını yıldızlara bağlamışlardı, yani gökyüzünün konumu onlara hem mevsimlerin ne zaman başlayıp biteceği, hem de günlerin ne zaman uzayacağı bilgisini vermekteydi.
kışın ortası, yani 21 aralık da bu keşfettiğimiz günlerden biriydi. 21 aralık ekinoksunu artık kış gündönümü olarak adlandırmaktayız ve kabaca bu günden sonra artık dünyaya gelen ışık miktarı artmakta, günler uzamakta ve havaların ısınmakta olduğunu bilmekteyiz (tabii ki kuzey yarım küre için konuşuyoruz). hz. isa figürünün de o zamanlar hayatımıza girmediğini düşündüğümüzde, yüzyıllar önce ilk avrupalılar ve diğer insanlar kışın en karanlık günlerinde ışığı, baharın doğumunu ve canlılığın uyanışını kutladılar. pek çok insan, kışın en kötüsünün geride kalması ve daha uzun günleri-daha uzun güneş ışığı saatlerini dört gözle bekleyebilecekleri kış gündönümünde sevinç yaşadı.
örneklendirecek olursak
iskandinavlar, kış gündönümü olan 21 aralık'tan ocak ayına kadar olan yule'yi kutladılar. babalar ve oğullar, güneşin dönüşünü, büyümesini veya doğumunu kutlamak için büyük kütükler yaktılar. yapılan bu ateşli şenlikler, 12 gün kadar sürebilmekteydi ve bu kütükler yanıp bitene kadar ziyafet çekilirdi. iskandinavlar, ateşten çıkan her kıvılcımın, gelecek yıl doğacak yeni bir domuz veya buzağıyı, yani bereketi temsil ettiğine inanırdı.
yine romalılar tarım tanrısı olan satürn'ün onurlandırmak adına saturnalia adı verdikleri kış gündönümünü kutlarlardı. kış gündönümüne girmeden önce başlayan saturnalia toplamda bir ay boyunca sürerdi, tam anlamıyla bir festival havası olan bu günlerde yiyecek ve içecekler havada uçuşur ve sınırlar ortadan kalkar. bir ay boyunca köleleştirilmiş insanlara geçici özgürlük verilirdi.
peki hz. isa bu işin içine ne zaman girdi de bu gün, dini bir kült haline dönüştü?
hristiyanlık o dönemin süper gücü olan roma'nın içine girmişti. artık her şey eskisi gibi değildi ve insanlar bunu kolay bir şekilde benimsesinler diye eski kültürleri revize etmeye, yani eklentiler yapmaya başlamışlardı.
normalde isa'nın doğum tarihi incil'de veya herhangi bir tarihi kaynakta belirtilmez, fakat dördüncü yüzyılda, kilise yetkilileri isa'nın doğumunu bir bayram olarak kabul etmeye karar verdi ve papa i. julius okuduğu incil tasvirlerine göre bu gün 25 aralık olmalıydı dedi ve meşhur günü seçti.
sonuç olarak
ilk kaydedilen noel kavramı 336 tarihinde, ilk hristiyan roma imparatoru konstantin döneminde gerçekleşti diyebiliriz çünkü o zamanlar kutlamadan daha ziyade tahminimce bir ayin niteliği taşımaktaydı. daha sonrada reform hareketleri ve kültür eklentileriyle beraber noel tekrardan değişti ve günümüzdeki gibi hediye alışverişi yapmak, noel ağaçlarını süslemek, kiliseye gitmek, aile ve arkadaşlarla eğlenmek, yemek yemek ve tabii ki de en önemlisi olan noel baba'nın gelmesini beklemek işin içine girdi. ah sen yok musun popüler kültür...
ha bir de bunu söylemeden bitirmeyeyim: noel (kabaca hz. isa'nın doğum günüdür diyebiliriz) ile yılbaşı (ise yeni bir yılın başlangıcı için kutlama yaptığımız gündür) farklı şeylerdir.