Plasebo Etkisinin Tam Tersi Olarak, Kötü Sonuca Dair Beklenti Oluşması: Nosebo Etkisi
Nedir?
nosebo etkisi, plasebo etkisi ile benzer durumlarda ortaya çıkar. plasebo etkisinin kötü ikiz kardeşidir. latince nocebo olup zarar vereceğim anlamına gelmektedir.
plasebo etkisinde olduğu gibi, nosebo etkisi de yanlış beklentiler sebebiyle ortaya çıkar. ikisi arasındaki fark, nosebo etkisinde anlamından da anlaşılacağı üzere beklentilerin olumsuz yönde olmasıdır. hastalık hastası insanlarda daha çok görülmektedir. (bkz: nocebo effect)
plasebo etkisinin tersi olarak bilinen bu durum, zarar vericidir
nosebolar lanetleri, nazarı ve kara büyüyü açıklar. lanetten ötürü ölenler dahi olur. belgelenmiş bir vaka da, yaklaşık 80 yıl önce alabama'da kara büyüyle lanetlenmiş bir adam bir deri bir kemik kalmıştı. doktor drayton doherty hastayı gördüğünde adam ölmek üzereydi. doherty'nin söyleyeceği hiçbir şey adamın ölmek üzere olduğuna dair beyninin ona oynadığı bir oyundan ibaret olan inancını değiştirmeyecekti. sonunda doherty çareyi kara büyüyle rekabet edebilecek başka bir hikâye yaratmakta buldu. adama güçlü bir emetik verip kusmasını sağladı ve el çabukluğuyla -çantasından- canlı bir kertenkele çıkardı. doherty adama, kertenkelenin kara büyüden ötürü içinde büyüdüğüne ve o artık dışarı çıkıp gittiğine göre iyileşebileceğine dair güvence verdi. ve adam iyileşti.
evrimsel perspektiften baktığımızda, derin duygulara karşı bu bedensel tepkileri vermemiz bizim açımızdan makul. tehlikeli bir yerdeysek, güvenli olmayan bir şey yediysek kusma ya da bayılma bizi kaçmaya ya da harekete geçmeye yönlendiren uyarı işaretleri olarak rol oynayabilir. güvendeysek ve rahatımız yerindeyse beynimiz bunu ağrı ve yangıyı azaltan bir hikâye olarak kabul eder. berelenen dizinin acısı bir öpücükle geçen çocuklarda bu durum bilhassa doğrudur. gerçeği (inandığı hikâyeyi) duyusal deneyimleriyle uyumlu hale getirmesi, beynin stratejisinin bir parçası da olabilir.
Son söz
nosebo etkisi, bir olumsuz şartlanma durumudur. çikolatalı gofret karın ağrısı yapıyor diye telkin olursak gerçekten karın ağrısı yapacaktır. gıda intoleransı hikayelerinin çoğunda bu etki insanları güdülüyor da deniliyor. hatta su içsem yarıyor sözü bu nocebo etkisi için söylenmiştir diyebiliriz.