Sıkı Bir Marvel Okurundan: Echo, Neden Bütünüyle Başarısız Bir Marvel Dizisi?
üst üste gelen çok kötü süper kahraman yapımları yüzünden iki üç ay bu tür film ve dizilerden bilinçli şekilde kendimi uzak tuttum. ürünleri daha az izledim. haberleri daha az takip ettim. ama tabi birikmeye başlayınca yine izlemeye geri döndüm. echo dizisi üzerinden bir yazı hazırlıyorum lakin burada echo'yu bir araç olarak kullanıp başka konulardan da bahsetmek istiyorum.
değişen medya sektöründe elbette dizilerin de yayın mantığı değişti
eskiden abc, nbc, fox, cbs gibi karasal kanallar ve hbo, amc, starz, showtime gibi de kablolu kanallar vardı. geleneksel açıdan baktığımız zaman karasal yayın dizileri 22-24 bölüm civarı, biraz daha episodik yapılı, 40-43 dakika süreleri olan dizilerdi. komedi dizileri de 22-23 dakika civarı olurdu. biz bunlara reklamları da katarak 1 saatlik drama ya da 30 dakikalık komedi derdik. (house, how ı meet your mother vb.) kablolu kanallarda ise 12-13 bölüm civarı, episodik yapıdan ziyade daha serial mantığında süreleri 50 dakikayı aşan genelde de 1 saate yaklaşan dramalar ve 30 dakikayı rahatlıkla bulan komediler izlerdik. (the sopranos, sex and the city vb.) hem karasal hem de kablolu yayınlar prime-time'da yayınlanırdı. (televizyonun en çok seyredildiği 20:00 ve 23:00 arası) ama belki de en öneli özellikleri pilot bölümlerinin olmasıydı.
şimdi, pilot bölüm konusu benim bir dizide en önem verdiğim şeydir
pilot bölümler komple bir dizinin tonunu belirleyen, karakterleri tanıtan, bu karakterlerin birbiri ile ilişkisini ve ana hikaye ile olan bağlantılarının bize sunan aynı zamanda ufak nüanslarla küçük hikayelerinde kapılarını aralayan bölümlerdir. bu bölümler çekilir ve kanala sunulur. kanal bu bölüm üzerinden dizinin devamında beklentilerini yapımcılara sunar ve yapımcılar bu bölümleri gerekiyorsa yeniden çeker, (buffy the vampire slayer) ya da pilot bölümde açılan o minik hikaye kapılarının içinde ne olduğunu tekrar düzenler. (fringe)
karasal yayın diziler kendi içerisinde sezonu tamamlarken çeşitli aşamaları olur. pilot bölüm ilk aşama, 12-13 bölümlük yarım sezon onayı ikinci aşama, tam sezon onayı üçüncü aşama. pilot bölümde her şey yolunda ise dizi yayına başlar. 3-4 bölüm yine her şey yolunda ise (reyting) dizi tam sezon onayı alır. değilse yarım sezon ile iptal edilir. hatta dizilerin hikayeleri bile buna göre tasarlanır. hemen akla prison break dördüncü sezon gelsin. dizinin sezon ortası finalinde çok ciddi iki kapı açılır. kanal diziyi iptal eder ve iptale uygun olan hikayeye geçilir. eğer iptal edilmese farklı bir dördüncü sezon ikinci yarı hikayesi anlatılacaktı.
benim uzun uzadıya bunları anlatmamın sebebi, görüldüğü üzere eski dizi mantığının önemli ölçüde geri bildirime açık bir mecra olması
diziler ilk bölümünden itibaren aşamalı şekilde hem kanaldan, hem de seyirciden bir kalite kontrole maruz kalıyor. bu dizilerin ilerleyen sezonlarda daha da güçlenmesinin sebebi de bu zaten. kanal seyirci profiline göre diziyi şekillendiriyor. seyirci kendi beğenisine göre diziyi şekillendiriyor. yapımcı kendi vizyonunun beklentilere göre şekillendiriyor. ortaya üç bileşenin kademe kademe daha iyi hale getirmeye çalıştığı bir iş çıkıyor.
bütün bu dizi mantığı netflix'in kendi dizilerini üretmeye başlaması ile açılan streaming dönemi ile değişti. böylece karasal ve kablolu yayına streming dizileri ile yeni bir kol eklendi. netflix original dizi işine house of cards ve orange ıs the new black gibi son derece nitelikli dizilerle başlamıştı. ama diğer stüdyolarında streaming kuracağını ve sektördeki tekelinin yıkılacağını öngörünce original içeriklere nitelik nicelik dengesini tamamen niceliğe doğru kıracak şekilde abandı. zira elindeki bütün ürünler diğer stüdoların olduğu için onları kaybedecekti. prime, apple, disney, paramount, warner bros, universal hepsi streaming kurdu ve şu anda tam manasıyla streaming döneminin ortasındayız.
peki streaming dizileri iyi mi? yoksa kötü mü? normal dizi mantığını tamamen bozdu mu?
ben böyle şeylerin tamamen kötü ya da tamamen iyi olduğuna inanmıyorum. hepsinin artı ve eksileri var. ama objektif olarak bakarsak streaming dizileri pilot bölümü kaldırdı. yarım sezon ya da tam sezon onayı mantığını kaldırdı. bu da yukarıda anlattığım bütün geri besleme sistemini çökertti. çünkü diziler ya aynı anda yayınlanıyor ya da çok maliyetli olduğu için tüm sezon bir arada çekilmesi gerekiyor. mesela the witcher'ın ilk bölümünü izlerken çok şaşırmıştım. ilk bölüm pilot bölüm mantığı ile çekilmediği için ilk bölüm ne evreni tanıtıyor, ne karakterleri tanıtıyor, ne de hikayeyi belirliyor. tek derdi merak ettirip bir sonraki bölüme tıklatmak. bu benim açımdan bir dizi mantığı değil.
bu diziler reyting sisteminin dışında ve sadece üye çekmek zorunda olduğu için kaliteli yazılmış bir dizinin ötesinde üye çekecek güçlü ip'ler mantığını getirdi. apple ve amazon neden deli gibi önüne gelen bütün büyük ip'lere saldırdı? çünkü gerçek manada henüz oturmuş bir dizi yapma kültürleri yok. yapabilecekleri tek şey lord of the rings, foundation, wheel of time gibi markalarla üye kazanmaya çalışmak. burada ise çok çok büyük iki temel sorun devreye giriyor. birincisi bu kadar çok premium markayı aynı anda hakkıyla yapacak insan var mı? ikincisi sadece üyelik ile dönen bu sistemin bu kadar büyük dizi bütçelerini karşılayabilecek mantıklı bir geri dönüş alanı var mı?
lord of the rings ve wheel of time gibi diziler öncelikle arkalarında tecrübeli ve vizyoner yaratıcı ekip isterler. yapımcısı, showrunner'ı, yazarları, yönetmenleri vb. dizi sektörü atıyorum streaming dizileri başlayana kadar 100 dizi çıkarıyorsa bunların devreye girmesi ile 200 dizi çıkarmaya başladı. bu da asıl yetenekli insanların bu kadar diziye bölünemeyecek olmasından kaynaklı yeterliliği tartışılacak bir çok kişinin sektöre girmesine sebebiyet verdi. üstelik kendi vizyonu olan dizi sektörü ile haşır neşir bir yapımcı kendi yaratacağı bir hikayeyi elbette zaten var olan ve herkesin bir bildiği bir ıp yerine tercih eder. bir yapımcı için succession'ı yapmak foundation'dan daha çekici. yellowstone'u yapmak lord of the rings'ten daha çekici. açık bir şekilde söyleyebilirim ki lord of the rings, foundation, wheel of time, the witcher, halo, the sandman çok büyük ıp'ler olmasına rağmen son derece yetersiz insanlar tarafından yapılan diziler.
işin maddi tarafından bakarsak bu dizilerin bütçeleri çok yüksek. reyting sistemi yok. para sadece üye ile kazanılıyor. peki üye olabilecek en yüksek noktaya vardığında ve yeni üyeler gelmemeye başladığında ne olacak? normal şartlar altında bu derece popüler yapımların sadece ana ürünlerinin yanında yan ürünleri de çıkar. lord of the rings filmleri geldiğinde sadece film olarak çıkmadı olabilecek her türlü merchandise ürünleri çıktı. dizi ile alakalı böyle şeyler çıkmadı. yani harcanılan paranın geri dönüşü neredeyse olanaksız hale geldi. böylesine ürün çıkan bir ortamda kanallar ürünlere kıymetli bir ip olarak yaklaşıp üzerinde marketing ve merchandise olarak çalışamıyor. çünkü hemen tüketip yenisine geçmemiz lazım.
peki bütün bunların ışığında marvel, mcu ve elbette ana konumuz olması gereken echo nerede duruyor?
maalesef ki olabilecek en kötü yerde duruyor. disney+ tamamen ıp ile çalışan bir streaming service halini aldı. elinde iki tane olağanüstü marka var; marvel ve star wars. normal şartlar altında tamamen sinemaya ait olması gereken bu iki markayı sinemadaki geleceklerine darbe vurmak pahasına dizi içeriklerine çevirdiler. ilk başlayan bir iki tane proje dışında sayılarını arttırmak için inanılmaz derecede yetersiz insanlara teslim ettiler.
her şeyden öte mcu dizilerini nasıl isimlendireceğimi bile bilmiyorum. episodik dizi olmadıkları zaten aşikar. serial olmak için çok kısa ve o kadar hikaye katmanına ve karaktere sahip değiller. mini dizi desen mcu ile olan bağlantılardan dolayı gerçek manada ne başı var, ne de sonu. bir sinema filminin tekil bölüm gözetmeksizin herhangi bir konu bütünlüğüne bakılmamış şekilde bölünmüş hali bunlar. zaten pazarlarken "6-part event" şeklinde falan pazarlıyorlar. sözde dizi ama showrunner'ı yok. yetkileri arttırılmış bir başyazar var. marvel studios filmlerinde her zaman ek çekim yapar. bu mantığı dizilerde de kullanıyorlar. ama film ve dizi farklı mecralar. dizide ek çekim yapmak filmdeki kadar kolay değil. sen 18 bölüm daredevil yapacağım diyip ek çekimle düzeltemezsin. 18 bölümünde sağlam senaryosunun hazırlanmış olması lazım. her sene her kanalın pilot bölüm listelerini çıkartıp hepsini izleyen bir insan olarak (son 6-7 senede streaming'ler yüzünden artık yapamıyorum.) ben hayatımda bu kadar kötü bir dizi yapma mentalitesi görmedim. she-hulk, secret invasion, echo gibi dizilerin bu kadar kötü olması tesadüf değil.
echo'yu izlerken kendi kendime hep şunu sordum; ben ne izliyorum?
bir diziyi kaliteli yapacak olan derin yazılmış karakterler, kompleks bir hikaye örgüsü, güçlü yazılmış diyaloglar yok. hadi bunu geçelim live-action olarak izlemek için heyecanlanacağım karakterler, güçlü bir görsellik, mcu yapımında görmeyi merak edeceğim oyuncular yine hiçbiri yok. artık beklentiyi en alta çekelim bari evren için önemli bir olay olsun o da yok. bunların yerine korkunç şekilde yazılmış bir senaryo var. senaryo 101. bir bilgi seyirciye bir kere verildiyse artık tekrar tekrar aynı bilgi verilmez. dizide maya kasabasına dönüyor. bonnie diye bir kuzeni var. çocukken çok yakınlarmış. dizi ilk bölümünden itibaren her karakter aynı şeyi söylüyor. "bonnie, maya'nın kasabaya geldiğini öğrenmesin." bu diyalog üç bölüm boyunca on kere geçiyor. seyirciyi ahmak yerine koymaktır bu. ben ilk seferde anladım zaten bonnie'nin maya'nın kasabaya geldiğini bilmemesi gerektiğini. artık sıradaki şey neden bilmemesi gerektiği, bilirse ne olabileceği gibi şeyler. senaryo yazmaya dair ufacık bir fikri olan insanlar bile bu kadarını bilir. dünyanın en büyük stüdyolarının bu derece kötü yazarlar ve yönetmenlerle çalışması akıl alır gibi değil.
serial mantığında bir dizi izliyorsak en önemli şey senaryo ve karakterlerdir. bir sinema filmi sanatsal görsel estetiği, sinematografisi, müzikleri ile aşırı derecede etkili olabilir. ama bir dizinin en güçlü olması gereken nokta karakterlerini a noktasından b noktasına taşıması ve daha da önemli olan bunu nasıl yaptığıdır. güzel olan bir kimya öğretmeninin uyuşturucu baronu olmasına giden yolu takip etmektir. cenaze levazımatçısı bir ailenin ölüm ve yaşam kavramları arasında normal bir hayat yaşayıp yaşayamayacaklarını takip etmektir. adada mahsur kalan insanların kurtulma mücadelesini izlemektir. echo, secret invasion, obi-wan kenobi falan bunlar dizi falan değil. bunlar sadece disney+ biraz daha üye kazansın ya da var olan üyesini kaybetmesin diye çıkan content'ler. sadece içerik bunlar.
marka olarak baktığımızda rüya gibi bir dönemdeyiz
20 yıl önce biri aynı anda marvel, star wars, yüzüklerin efendisi dizileri izleyeceksin harry potter falanda yolda olacak dese hadi oradan derdik. inanmazdık. evet şimdi izliyoruz. rüya'dayız ama kabus bu. kalite olarak kabus bu. 100'lerce milyon doların harcandığı, 200 milyon doların üzerinde bütçeleri she-hulk ve secret ınvasion'a harcadıkları bir karabasan. şu anki konjonktürde bir çıkış yolu da yok. büyük stüdyoların var olan dizi stratejisi kendi kendini yok edene kadar ya da bambaşka bir dizi yapım mentalitesi gelene kadar maalesef durum bu.