Sultan Abdülaziz'in Öldürülmeden Önceki Son Fotoğrafı
2005'e kadar bilinmiyor bu fotoğraf. mesela ne mustafa kemal ne ismet inönü ne de şanlıurfa'nın bıçakçılar mahallesi'nde sobadan sızan gazdan zehirlenerek 2004'te ölen kazancı bedih ve eşi fatma yoluk gördü bu fotoğrafı. çünkü fotoğraf ilk olarak 2005 yılında bahattin öztuncay'ın "hatıra-i uhuvvet: portre fotoğraflarının cazibesi 1846-1950" adlı kitabının 124. sayfasında yayımlandı da ondan.
fotoğrafı çeken kişi, osmanlı fotoğrafçılığının en ünlü isimlerinden vasilaki bey. yok kemençeci vasilaki değil, sonradan sarayın resmi fotoğrafçısı da olacak olan vasilaki, vasilaki kargopulo.
fotoğrafta, ikisi ayakta biri oturur pozisyonda üç kişi bulunuyor. oturan ellisine merdiven dayamış; ayaktakiler ise onun yarı yaşında bile değil. hatta yeni terlemiş bıyıklarına bakılırsa ergen bile sayılabilirler. ancak ayaktaki gençlerin kıyafeti ortadaki kişiye kıyasla daha modern. her üçünün yüzünü de elinizle kapatıp sadece kıyafetlere odaklandığınızda kılık kıyafetler arasındaki tezatlık daha da belirginleşiyor. gençler sinek kaydı traşları ve kaliteli elbiseleriyle daha üst, modern ve de okumuş bir sınıfa ait gibi görünüyor. ortadaki ise şalvarı, sarığı ve de çarığıyla yanındakilerle pek uyumlu değil, bambaşka bir dünyanın insanı sanki. ancak yüzündeki asabiye çalan ciddi ifadeden o ortamda otoriter olanın kendisi olduğu açık.
gençlerden biri, işlemeli ve bol düğmeli redingotuyla üniformalı bir askeri çağrıştıyor ama rütbelerin olmaması ve sağ kolunun altından görünen dizi dizi boncuklar kafa karıştırıyor. sanki sadece beyaz eldivenleri eksik gibi. gerçi koltuk başına dayadığı sağ kolunun dirseği ile çenesine dayadığı elinin tam ortasında kalan bölgedeki renk farklılığından, eldiven giydiği bile iddia edilebilir. neyse bunu da geçelim.
diğer genç ise kabana benzer uzun bir giysi giymiş. sol kolu koltuğun diğer başına dayalı ve sağ elinin parmaklarını üst ve orta düğmeler arasından nazikçe içeri sokmuş. kimileri bu poza mason duruşu deyip daha derin okumalara yönelebilir, yönelsinler. dediğim gibi biz şu an işin kabasındayız.
ortadaki sakallı olan kişinin sağ eli dizinde, sol eli ise göbek hizasında duruyor. gençlerin kıyafetleri, bedenleri ile uyumluyken yaşlı olanınki tam olarak öyle değil. kimliği hakkında hiçbir şey bilmesek bile bu kıyafetin bu adama bol geldiği aşikâr. hatta sol elinin göbek çevresinde durmasının nedenini, kıyafetin bolluğunu nazikçe saklama çabası olarak bile yorumlayabiliriz. diğer ayağında muhtemelen çorap varken, sağ ayağındaki ayakkabının üst bitiminden itibaren görünen bacağı sanki fotoğrafın aceleye gelmişliğine de delalet. fotoğrafın kabası bittiğine göre incesine geçelim.
fotoğrafın tam tarihi bilinmiyor ama 30 mayıs 1876 ile 4 haziran 1876 tarihi arasındaki dört gün içinde çekildiği kesin. evet ortadaki kişi, 4 haziran'da 46 yaşında intihar ederek ölen ya da öldürülen (ki bu fotoğrafa göre öldürüldüğü çok açık) 32. osmanlı padişahı ve 111. islam halifesi sultan abdülaziz. yanındakiler ise bendeganları ya da havass-ı bendeganları ve hatta bendegan-ı şahaneleri. nasıl ki normal şartlar altında kaddafi'yi bir kamyonetin kasasına atıp birlikte yolculuk edemezseniz saray görevlilerini de padişahla böylesi laubali bir şekilde dururken göremezsiniz. marsta içme suyu bulursunuz ama bu pozu bulamazsınız.
bendeganların adı neydi, tam olarak görevleri neydi, nasıl bir saikle böyle bir fotoğraf çektirdiler, saraydaki onca alt görevli değil de niye bu ikisi ordaydı, fotoğrafın çekilme kararı kime aitti, fotoğrafçıyı kim çağırdı, padişaha o giysileri kim giydirtti, padişah o giysileri nerede giydi, fotoğrafı çeken vasilaki kargopulo mesela o an korktu mu, fotoğrafı çektikten sonra tünel'deki dükkanına gidip fotoğrafı tab ederken ve solüsyonda yüzler yavaş yavaş belirirken ne hissetti gibi sorular cevaplarını asla bulamayacak olmanın yeisiyle havada vals yaparak uçuşuyor.