bu başlık altında hem kendime hem de tez yazan diğer arkadaşlara katkıda bulunması için umberto eco'nun orijinal ismi come si fa una tesi di laurea olan 2017'de can yayınlarından çıkan tez nasıl yazılır kitabından -önemli gördüğüm- bazı notları paylaşacağım. evet, eco'ya göre bir tez yazarken dikkat edilmesi gereken hususlar şöyle:

1. bir tez altı aydan az, üç yıldan uzun sürmemeli.

2. tezi, kavramların derlendiği bir çalışma olarak değil, bir deneyimin eleştirel bir biçimde özenle sunulması, bir yetkinliğin edinilmesi olarak algılamanız gerekir.

3. yüksek lisans tezleri daha çok "derleme tezi" olur. bir derleme tezinde öğrenci sadece mevcut literatürün büyük bir bölümünü eleştirel olarak göz önüne almış olduğunu, söz konusu literatürü çeşitli bakış açılarıyla birleştirmeye çalıştığını gösterir.

4. mezuniyetten sonra da işe yarayacak bir tez yazmanın iki yolu vardır: ilki, tezi daha sonraki yıllarda da sürdürülecek daha geniş bir araştırmanın başlangıcı olarak ele almaktır. ikincisi ise, bir çalışma deneyimi kazanmaktır.

5. iyi çalışılırsa, gerçek anlamda aptalca sayılacak hiçbir konu yoktur.

6. konu seçimi için dört kural bulunmaktadır:

a. verdiği sınavların türü, okumaları, siyasi, kültürel ve dinsel dünyasıyla bağlantılı olmalıdır.
b. başvurulacak kaynaklar elde edilebilir olmalıdır, yani adayların elinin altında olmalıdır.
c. başvurulacak kaynaklar başa çıkılabilecek düzeyde olmalıdır, yani adayın kültürel düzeyine uygun olmalıdır.
d. araştırmanın yöntemsel çerçevesi adayın deneyiminin kaldırabileceği düzeyde olmalıdır.

7. çok fazla panoramik olan bir tez her zaman ukala ve kibirli bir tavır oluşturur.

8. mezun adayı belli bir konuda kendisinden daha az bilgi sahibi bir izleyici grubun karşısına "uzman" olarak çıkar; uzmanlaşmak için çaba ve emek harcadığı görüldüğünde bu durumun sağladığı avantajların keyfini çıkarmakta haklıdır.

9."fenoglio'nun romanları" başlığı yerine "il partigiano johnny'nin farklı redaksiyonları" daha ideal bir başlıktır.

10. alanı ne kadar daraltırsanız o derece daha iyi çalışır ve daha emin adımlarla ilerlersiniz. monografik bir tez panoramik bir teze göre daha yeğlenecek bir çalışmadır. tezin bir tarih ya da ansiklopedi çalışmasındansa bir makaleye benzemesi daha iyidir.

11. iyi bir tezin her aşamasında mümkün oldukça danışmanla görüşmeniz ve tartışmanız gerekir. unutmayın ki bir tez yazmak, bir kitap yazmak gibi bir iletişim alıştırmasıdır ve bir okur kitlesi gerektirir.

12. bilmediğiniz ya da öğrenme eğilimi taşımadığınız dilleri bilmenizi gerektiren bir tez konusu seçmemeniz gerekir.

13. kaynaklar orijinal dillerinde okunmalı, en kötü ihtimalle bu kaynakların özetine ulaşılmalıdır.

14. araştırmayı yaparken kütüphaneyi siz oluşturacaksanız, daha zor bir araştırma olacaktır.

15. eleştirel literatür ve kaynaklar arasındaki ayrım iyice akılda tutulmalıdır, çünkü eleştirel literatür sıklıkla sizin kaynaklarınızdan bölümler aktarır, bunlar ikinci el kaynaklardır. örneğin, "adam smith'in iktisadi düşüncesi" başlıklı bir tez için birincil kaynaklar smith'in eserleridir. eğer smith'in iktisadi düşüncezi üzerine yorumları kapsayan ikincil kaynaklar daha sık kullanılırsa bu tezin başlığı artık "çağdaş liberal ingiliz düşüncesinde smith yorumları" olmalıdır.

16. kaynaklar için sorulması gereken üç soru şunlardır:

a. kaynaklar nereden temin edilebilir?
b. kaynaklar kolayca erişebilir durumdalar mı?
c. ben temin edecek ve erişebilecek durumda mıyım?

17. araştırmanın konusunun belirlediği sınırlarda kullanılan kaynaklar her zaman ilk elden kaynaklar olmalıdır.

18. kuramsal olarak ciddi bir bilimsel çalışma asla bir başka alıntıdan alıntı yapmamalıdır.

19. iyi bir araştırmacı, bir konu üzerine en ufak bir fikri olmadan bir kütüphaneye girip o konu hakkında iyi kötü bir şeyler bilerek çıkmayı becerebilen biridir.

20. bibliyografik bilgi fişi, okunan/okunacak tüm kitapları kaydetmektir. okuma fişi ise, okunan kitaplarla ilgili hazırlanır.

21. başlangıç bibliyografyasını tamamladıktan sonra en az bir kez danışmanla üzerinde tartışmanız gerektiğini aklınızdan çıkarmayın.

22. birincil ilgi odağını çok iyi bir biçimde daraltmalı ve özel bir yön seçip sadece ona odaklanılmalıdır.

23. herkes tarafından atıfta bulunulan yazarlara dikkat edilmelidir.

24. eğer bir öğrenci bulunduğu yerden ayrılamıyorsa orada bulduğu malzemelerle çalışmak zorunda kalır.

25. bibliyografya hazırlandıktan sonra danışmana gösterilmelidir. danışman çerçeveyi daraltmayı sağlayan bir çözüm ya da hangi kitapların kesinlikle okunması gerektiğini söyleyebilir.

26. kitap okumaya konuyu genel olarak ele alan iki ya da üç metni biraz kurcalayarak sonra doğrudan özgün yazarı ele alarak sonrasında ise eleştirel literatürü ele alarak devam edilmelidir.

27. bir tez üzerine çalışırken yapılacak ilk şeylerden biri "başlığı", "giriş" bölümünü ve "içindekiler"i yazmaktır; yani her yazarın işin sonunda yaptığı şeyin tam olarak aynısıdır.

28. "içindekiler" pek çok kez yeniden yapılandırılmak ve belki de tamamen farklı bir biçim almak zorunda kalır. kesinlikle doğrudur. ama çıkış noktanızı yeniden yapılandırmak için öncelikle bir çıkış noktasına ihtiyacınız var.

29. kendiniz için bir öneri mahiyetinde bir çalışma planı hazırlarsınız. bu plan geçici bir "içindekiler" biçimi alacaktır. bu "içindekiler"de yer alan her bölüm için kısa bir betimleme yazmaya çalışırsanız planınız bir özet biçimini alacağından daha da iyi olacaktır. bu biçimde ilerlerseniz ne yapmak istediğinizi kendiniz için de açıklığa kavuşturmuş olursunuz. ayrıca fikirlerinizin yeterince açık olup olmadığını fark edersiniz.

30. "içindekiler" aşağıdaki yapıya sahip olmalıdır:

a. sorunun ortaya konuluşu
b. daha önce yapılan araştırmalar
c. hipotezimiz
d. sunabileceğimiz veriler
e. veri analizi
f. hipotezin kanıtlanması
g. sonuçlar ve müteakip çalışmalara değinmeler

31. çalışma planının üçüncü aşaması bir giriş taslağıdır. bu aşama, "içindekiler"in analitik bir yorumundan başka bir şey değildir: "bu çalışmayla tezin şu olduğunu kanıtlamayı hedefliyoruz. önceki çalışmalar pek çok sorunu yanıtsız bırakmıştır ve toplanan veriler şu an itibariyle yeterli değildir. birinci bölümde şu noktada bir saptama yapmaya çalışacağız, ikinci bölümde sorunu bir başka noktadan ele alıp inceleyeceğiz. sonuç olarak şunu şunu kanıtlamaya çalışacağız. bu çalışma için belirlediğimiz şu ve şu kısıtlamaların göz önüne alınması gerekir. bu kısıtlamalar için izleyeceğimiz yöntem şudur..." vs.

32. "giriş", düşüncelerinizin baştan bir düzeni olup olmadığını görmenizi sağlar.

33. çalışma ilerledikçe "giriş" ve "içindekiler" bölümlerinin sürekli olarak yeniden yazılacakları açıktır.

34. "giriş" bölümü tezin merkezinin ve çeperinin nereleri olacağını da saptamanıza yarar.

35. "içindekiler" tezinizin mantıksal olarak nasıl bölümleneceğini, bölümlerin ve alt bölümlerin hangileri olacağını belirler:

a. asıl problem
a.1. birincil alt problem
a.2. ikincil alt problem
b. asıl problemin gelişimi
b.1. birinci alt bölümleme
b.2. ikinci alt bölümleme

36. tezin mantıksal yapısını yansıtmak için "içindekiler" bölümler, alt bölümler ve alt başlıklar halinde eklemlenmelidir.

37. her bölüm diğer bölümlerle aynı bölümlemeye tabi olmak zorunda değildir.

38. çok fazla bölüm gerektirmeyen tezler de vardır, ancak detaylı bir bölümleme malzemeyi kontrol ve takip etmeyi kolaylaştırır.

39. bir tez için en ideal durum, ister eski ister yeni olsunlar işe yarayan bütün kitapların evde elinizin altında olmasıdır.

40. kitapları okurken sayfa kenarlarına planın bölümlerine denk düşen kısaltmalar koyup önemli yerlerin altını çizmelisiniz.

41. altını çizmek kitabı kişiselleştirir. neyle ilgilendiğinizin izini sürebilirsiniz.

42. aynı sayfada sizi farklı düzeylerde ilgilendiren bilgiler de bulunuyor olabilir. o durumda alt çizgileri birbirinden ayırt etmeniz gerekir, bu amaçla şunları yapabilirsiniz: değişik renkler kullanın. ince uçlu işaretleme kalemleri kullanın. her konu için bir renk belirleyin. yazma aşamasına geldiğinizde sözgelimi kırmızının ilk bölümle ilgili parçalara gönderme yaptığını, yeşilin ikinci bölümde kullanılacak olanlar olduğunu hemen anlamanıza yarayacaktır bu.

43. okuma fişleri neyi kapsamalı:

a. açık ve net bibliyografik gösterimler
b. yazar hakkında bilgi
c. kısa/uzun özet
d. uzun alıntılar
e. kişisel yorum
f. bilginin hangi bölüme ait olduğunu gösteren bir işaret

44. açıklık düzeyini koruyarak okura ihtiyaç duyduğu tüm bilgileri hiç zaman kaybetmeden vermeniz her zaman iyi bir yazma alışkanlığıdır.

45. yerleşik terimler hariç olmak üzere, kullanılan tüm terimler tanımlanmalıdır.

46. tez yazarken çok uzun cümleler kurmamaya dikkat edilmelidir. özneyi tekrarlamaktan korkulmamalı, çok fazla adıl ve yantümce kullanılmamalıdır.

47. tezin dili bir üstdildir, yani başka dil düzeylerinden söz eden bir dil.

48. sık sık yeni paragraf açın.

49. aklınıza gelen her şeyi yazın, ama sadece ilk kopyanızda. tekrar okurken konunun merkezinden uzaklaşan yerleri kesip dipnota ya da eke koyacaksınız.

50. danışmanınızı deneme tahtası olarak kullanın.

51. ilk bölümden başlayacağım diye inat etmeyin.

52. üç nokta ve ünlem kullanmayın.

53. bir terimi ilk kez kullandığınızda daima tanımlayın.

54. herkes tarafından bilinen şeyleri betimlemeyin: "bir ingiliz şair t.s. eliot"

55. tez yazımında birinci çoğul yani "biz" kullanmak tercih edilmelidir.

56. atıf konusunda bazı kurallar:

a. yorumlayıcı analize konu olacak bölümler makul bir genişlik gözetilerek alıntılanır.
b. eleştirel literatürün metinlerine, sadece bir bilgi otoritesi olarak söylediğimiz bir şeyi onayladığında ya da güçlendirdiklerinde atıfta bulunulur. eleştirel literatüre atıfta bulunurken alıntınızın yeni bir şey söylediğinden ya da sizin söylediğiniz şeyin güvenilir bir yazar tarafından onaylandığınızdan emin olmanız gerekir. çok açık bir şeyi kanıtlamak için bir başkasının bilgi otoritesine başvurmanın gereği yoktur.
c. yabancı bir yazar çalışıyorsunuz, atıflar özgün dilde olmalıdır. bu durumda parantez içinde ya da dipnotta alıntının yaklaşık çevirisini vermek yararlıdır.
d. bir alıntı iki ya da üç satırı geçmediğinde çift tırnak içerisinde paragrafa dahil edilerek verilebilir. alıntı daha uzunsa ana metinle arasına boşluk bırakmak ve tek satır aralığıyla blok alıntı yapmak daha iyi olacaktır. bu durumda tırnak işaretleri gerekli değildir.
e. metnin bazı bölümleri elenmek istediğinde işaret koymayı ihmal etmemek gerekir. atlanan bölüm üç nokta ile gösterilmelidir. ayrıca alıntıda olmayan şeyler metne dahil edilmemeli; yorum, açıklama, belirtme gibi şeyler köşeli ya da yuvarlak parantez içinde verilmelidir.

57. bir açımlamanın intihal olmadığından nasıl olunabilir? her şeyden önce orijinalinden çok kısaysa kesinlikle değildir. kısa özlü yazılarda ise açımlama uzun olmalıdır.

58. dipnot konusunda bazı kurallar:

a. dipnotlarda metinde tartıştığınız bir konu hakkında sizi desteleyen başka bibliyografik notlar eklemenize yarar: "bu konuyla ilgili olarak şu kitaba da bakınız" gibi.
b. dipnotlar, metne dahil etmeniz halinde bütünlüğü bozacak destekleyici bir atıf ya da alıntı yapmanıza yardımcı olur.
c. dipnotlar metinde yaptığınız saptamaları genişletmenize yarar.
d. dipnotlar metnin sapmalarını düzenlemeye yararlar.
e. dipnotlar, bir alıntıyı özgün dilinde vermeniz gerektiğinde çevirisini okura sunmanıza yarar. tam tersi durumda ise alıntının kontrolü için özgün versiyonunun okurlara ulaşmasını sağlar.

59. herkesin bildiği şeyler için kaynak ve referans vermeyin.