bilim kurgu, yapımı en zor film türlerinden biridir. çünkü muazzam bir bilgi, emek ve sermaye birikimi gerektirir. bütçesi milyon milyon dolarları bulduğu için de ülkemizde pek tercih edilmez. burada parodi gibi şeyler yapılır genelde ancak onlar komedi kategorisine giriyor sanırım.

şimdi burada türkiye'de neden bilim kurgu yapılmıyor diye anlatmayacağım. çünkü sinemayla az çok ilgilenen herkes size bu sebepleri sayabilir. onun yerine türkiye'de bir bilim kurgu filmi yapmak isteseydiniz bunu nasıl başarırdınız, ondan bahsedeceğim. burada kıstasımız bir kısa filmde işi nasıl kotarırsınız değil. baya dev bütçeli hollywood ayarında belki de birçok dalda oscar'a aday olacak bir yapım nasıl yapılır onu anlatacağım.

ortada böyle bir film yok. böyle bir film çekme çabası da yok. o yüzden anlayacağınız üzere yazacağım her şey varsayım üzerine kurulu. çünkü bu yazı arkadaş arasında yapılan konuşmalar sonucunda ortaya çıktı. şu şöyle olsa nasıl olurdu, bu böyle olsa nasıl yapardık diye konuştuk ancak pratik olarak tabii ki hiçbir geçerliliği yok bunların. o yüzden arkadaşlar arasında sinema hakkında yapılan bir konuşmayı dinliyor gibi düşünebilirsiniz kendinizi.

böyle dev bir projenin gerçekleştirilebilmesi için sadece senaryo, oyunculuk ya da yönetmenlik yeterli değil. topyekûn işi ele alacak birileri lazım. o yüzden bu yazıda executive producer'ın yapması gereken şeyleri yazacağım. şimdi hazırsanız muhtemelen projede çalışan herkesin sonunda evinden barkından olacağı, tefecilerin eline düşeceği filmimizin yapımına başlayalım.

bu projede bütçe kısmını göz ardı edersek mücadele etmeniz gereken iki olgu var

birincisi parodi tuzağı, ikincisi de peşin hükümle çalışan insanlar. şimdi türkiye'de bilim kurgu üzerine gerçekten çok fazla şaka yapıldı. ayrıca turist ömer'den, g.o.r.a.'ya pek çok komedi filmi çekildi. bu yüzden filme başlamadan çok önce bu filmin parodi olmadığını insanlara anlatmanız lazım. çünkü filme bir kere bile gülmeye başlarsa insanlar bunun önünü alamazsınız ve sizin milyonlar harcadığınız dekorlar falan şaka malzemesi haline gelir bir anda.

ikincisi de kesinlikle sektörel alışkanlıkları kırmanız lazım. evet bu projenin başına yeni yetme insanları getiremezsiniz. mecburen tecrübeli senaristlerle ve yönetmenlerle çalışacaksınız ancak "ya biz şunu şöyle yazıyorduk, ya çekimi böyle yapıyorduk." dedikleri anda projeye elveda diyebilirsiniz. çünkü o iş gerçekten o insanların dediği gibi yapılıyordu şimdiye kadar. ancak unutmayın ki siz diğer filmlere benzer bir şey istemiyorsunuz. siz dünyayı sallayacak bir film istiyorsunuz. bu nedenle tecrübeli ancak yeni şeyler denemeye açık insanlar bulmanız gerekiyor.

bu kısımları aklınıza kazıdıktan sonra iş yazı ekibini kurmaya geliyor

senaryoyu bir kişiye veremezsiniz. illaki bir ekip olması gerekiyor. bu ekipten istediğiniz üç şey var. birincisi bilgi birikimi, ikincisi gereksiz güzellemelerden uzak durmaları, üçüncüsü de ciddi olmaları. bilgi birikimi derken bu da ikiye ayrılıyor. ilk kısımda yazı ekibinin isaac asimov, arthur c. clarke, philip k. dick ve adını sayacağımız daha birçok yazarı hatmetmiş olması lazım. bilgi birikiminin diğer kısmı da güncel bilim ile alakalı olacak. yani bilim kurgu'nun ileri bilim ile temellendirilmesi lazım ve dünyanın kara deliklerin doğasını araştırdığı, sicim teorisini ispatlamaya çalıştığı şu dönemde siz bunlardan geride bir şey yazamazsınız. o yüzden ekibe danışmanlık yapacak fizikçi, uzay bilimci, yapay zeka ve robotik uzmanı gibi insanları danışman olarak ekibe katmanız gerekiyor ki senaryonun bir kısmı gerçekten bilime temas edebilsin.

türkiye bu konularda o kadar fakir değil. bilim kurgu külliyatına meraklı üzerine güncel bilimi takip eden insanlar var. ancak senaryoyu yazacak insanların fanboy'luktan uzak durması gerekiyor. çünkü bilim kurgu hayranları da tolkien hayranı iki kişinin bir araya geldiğinde yaptığı gibi kült yazarları övme huyu var ve elinizdeki senaryo bir anda bu yazarlara yapılan güzellemeye dönebilir. esinlenmek tamam, gönderme de kabul edilebilir ancak orijinal olmayan bir iş ile bir yere varamazsınız.

istediğiniz son şey de ciddilik demiştim

şimdi malum büyük bir kitle bu filmin de parodi olduğunu düşünecek. hatta film saçma olsa da dalga geçsek diye bekleyecek. o yüzden maalesef en gerekli yerde bile espri kullanamazsınız. baya dune ciddiliğinde bir iş yapmanız gerekiyor çünkü dediğim gibi insanlar uzay gemisi görünce gülmeye o kadar alışmış ki bir kere başlarlarsa önünü alamazsınız.

peki bu insanlar kafasına göre mi yazacak senaryoyu? tabii ki hayır. senaryo ekibinin başında bir adet kreatif direktör olması lazım. bu kişi de senaryonun dramatik yapıya uygun (çünkü zaten yeterince deneysel bir iş yapıyorsunuz bari senaryonun yapısı klasik olsun), orijinal ve izleyiciyi boğmayacak bir ciddiyete sahip olduğundan emin olacak. bu kısmı da atlattığımıza göre artık proje için bir yönetmen bir de görüntü yönetmeni bakmaya başlayabiliriz.

yönetmen için aradığınız ilk özellik büyük işlere hakim olabilen biri olması

türkiye'de çekilen kalburüstü filmlere bakarsanız büyük çoğunluğunun az mekan az oyuncu ile mantığı ile yapıldığını görürsünüz. bu filmler de genelde diyalog ve oyunculuk ağırlıklıdır. ancak bir bilim kurguda bu formül işe yaramaz. yönetmenin belki de elli tane figüran ile yeşil perde önünde plan çekmesi gerekecek. o yüzden bu kadar fazla insanı yönetebilecek elinde megafon ile oradan oraya koşacak birini bulmanız gerekiyor.

ayrıca dediğim gibi bu kişinin önceki deneyimlerinden faydalanırken peşin hükümlü olmaması lazım. evet daha öyle çekiyordu ama bu film çektiği diğer şeylere benzemiyor. bunu asla unutmaması lazım yönetmenin. ayrıca yeşil perde, kablo kullanımı, özel efekt, görsel efekt gibi şeylerin hepsine hakim olması gerekiyor tabii ki.

görüntü yönetmeni için aradığınız unsurlar ise şöyle

türkiye'de filmlerde yer alan pek çok yabancı görüntü yönetmeni var. filmi türkiye'de çekeceğiz dedik ama yurt dışından hiç destek almayacağız anlamına gelmiyor bu. görüntü yönetmeni için asıl bakmamız gereken şey ışık ve renk kullanımı. bilim kurgularda genelde güçlü beyaz ışık ya da bol gölgeli görseller oluyor. renk için de mat tonlar tercih ediliyor. işte gri, kırık beyaz, parlak beyaz, mat açık yeşil, koyu kahverengi falan. eğer bu tür görselleri rahatlıkla kurabiliyorsa görüntü yönetmeni, kriterlerin yarısı tamamdır. işin diğer yarısı da yeşil perde önünde ışık yapmayı bilmesi. çünkü düz bir duvarın önünde ışık yapmak ile daha sonra arkaya başka görüntünün geleceği oyuncuya ışık yapmak birbirinden farklıdır. bu yüzden yeşil perde ile deneyimi olan bir görüntü yönetmeni tercih etmeniz sizin faydanızadır.

oyuncular?

senaryo tamam, yönetmenler tamam (yönetmenin ikinci yönetmeni falan ayarladığını düşünerek söylüyorum) bundan sonra oyuncuları ayarlamanız gerekiyor. türkiye'de bu konuda hem şanslısınız hem değilsiniz. şanslısınız çünkü türkiye'de gerçekten çok kaliteli oyuncular var. şanssızsınız çünkü bu oyuncuların hiçbiri daha önce böyle bir filmde rol almadı. bu yüzden bir ordu oyuncu koçuna ve prova yapacak zamana ihtiyacınız var.

burada önemli olan şu; başrolünüz "biyomoleküler vasküler indikatör çalışmıyor." derken yüz ifadesinin inandırıcı olması gerekiyor. yani söylediği kullandığı terimler falan ağzında eğreti durmamalı. bu yüzden senaryo hazır olduktan sonra (yönetmenin çekimler sırasında ve sonrası yapacağı değişiklikleri göz ardı ederek) oyuncuları, oyuncu koçları eşliğinde çalıştırmalısınız. gerekirse fizik, temel mühendislik, tıp, uzay bilimi gibi rollerine uygun alanlarda giriş seviyesinde ders de verebilirsiniz. daha sonra provalar başlayacak. bu provaların da önemi şurada. yeşil perde ile çalışmak oyuncular için gerçekten zor. mesela şöyle bir plan var filmde; karakter pencereden uzay boşluğuna bakıyor ve yıldızları hayranlıklar izliyor. ancak filmde yeşil perde olduğu için oyuncu muhtemelen metalden yapılmış bir çerçeveden üç metreye beş metre yeşil bir şeye bakıyor olacak. burada oyuncunun verdiği tepkilerin inandırıcı olması için iki şeye ihtiyacı var: bir hayal gücü, ikincisi de bu prova. hayal gücü için pek bir şey yapamazsınız ama prova çok faydalı olacaktır. ekip bunları yapmaya çalışırken siz de işin teknik kısımlarını yapacak insanları bulmaya çalışacaksınız.

ışık bir filmde çok önemlidir. ancak bir şekilde iyi kötü yapılabilir. bilim kurguda ise ışık kritik öneme sahiptir. örneğin close encounters of the third kind filminin finalindeki o etkileyicilik ışık ve müzik ile sağlanmıştır. sizin de böyle ışık yapacak bir ekibe ihtiyacınız var. ekibin özellikle parlak beyaz ve gölge yaratma konusunda becerikli olması gerekiyor. ayrıca mat ışık ve yeşil perde ile çalışabiliyor olmaları da lazım. bu ekibi bulurken görüntü yönetmenine danışın ve istediği sahneleri çıkarın. burada işler orijinal olsun diye uğraşmayın. ekibi toplayın ve üç dört tane sahne izletin, daha sonra bu ışıkların aynısını istiyoruz deyin. ve istediğinizden daha azına asla razı olmayın.

ışık tabii ki tek başına yeterli değil. o ışığın düşeceği bir de dekor lazım. dekor işi şöyle; normal bir filmde mekan ne kadar gerçek olursa sahnenin başarılı olma şansı da o kadar fazladır. burada ise bunu kullanamazsınız çünkü "abi senin uzay gemisini getir de içinde iki üç plan sahnemiz var onu halledelim." diyecek bir teknoloji henüz yok. bu yüzden her şeyi sıfırdan inşa etmeniz lazım. bu inşa sırasında her sahne için farklı set kurmanız gerekeceği için ve bunların yapımını tek tek beklemek filmin süresini 3-5 yıla çıkaracağından filmi platoda çekmeniz gerekiyor. plato dediğim de stüdyo gibi değil. bayağı dev gibi bir yer lazım size.

ekibi kurarken dört farklı grup olacak

birinci grup tasarımcılar, ikinci grup inşaat mühendisleri ve mimarlar, üçüncü grup malzeme mühendisleri, dördüncü grup da asıl inşayı yapacak dekorcular, marangozlar ve inşaat işçileri. bu kadar çalışmanın yapılacağı yerde isg uzmanı olması da gerekiyor tabi ki.

tasarımcılar çizimlerle setleri ve dekorların planını çıkaracaklar. bunlar hayata geçirilmeden önce dekor ekibi bunları tartışacak ve en iyisi neyse ona karar verecek. ayrıca bütün çizimler yönetmen, senarist ve yapımcı olarak sizden onay alacak. burada mesele para değil, olabilecek en iyisinin yapılması. inşaat mühendisleri ve mimarlar inşa edeceğiniz muhtemelen 10 metre ve üstü setlerden sorumlu olacak.

malzeme mühendislerinin görevi ise şöyle; mesela içi battlestar galactica gibi olan bir uzay geminiz var. malzeme mühendisi galactica'ya bakacak ve işte atıyorum sette şu çeşit alaşım kullanmışlar diyecek. siz de o malzemenin aynısını ya da muadilini kullanacaksınız filminizde. burada aman orijinal olsun diye bir kaygınız olmasın. iyi bir şey gördüyseniz kendiniz de uygulamaktan çekinmeyin. eğer tasarım orijinal ise kullanılan malzeme çok önemli değil. bundan sonra iş inşayı yapacak insanlarda. burada da yönetmen günlük olarak yapılan işi kontrol edecek ve eğer filme uygun değilse değişiklik isteyecek. son olarak da isg uzmanı işini eksiksiz yapacak. baret, koruyucu gözlük, kaynak maskesi, eldiven, iskele askısı gibi şeyler eksik edilmeyecek çünkü ufak bir dikkatsizlik insanların canına mal olabilir.

dekor ile uyumlu çalışması gereken bir diğer kısım da prop'çular. aslında bunlar da dekor ancak özenli bir çalışma gerektirdiği için ayrı bir kısım açtım. burada dekor için düşündüğümüz tasarımcılar ile birlikte çalışacak bir tasarımcı grubu daha olacak. bu iki grubun uyumlu çalışması çok önemli. mesela dune'daki silahlar ya da kullanılan araç gereç ile 2001'deki satürn görevindeki gemi birbirinden çok farklıdır. bu tasarımların filmin konusuna ve atmosferine uygun seçilmesi gerekiyor.

prop işinde de yine malzeme mühendisleri ve uygulayıcılar çok önemli. mesela karakterin elinde roketatar varsa o silahın gerçekten ağır olması lazım. eğer kartondan yapılma gibi olursa gerçekçiliğin arkasından el sallarsınız yine. mesela bir küre var diyelim. bu kürenin de gerçekten ağır olması lazım ki bir şeye benzesin. insanlar filmi zaten neyi yapamadılar diyerek izleyeceği için bu konuda taviz veremezsiniz.

prop'tan sonra sıra kostümlere geldi. bu konuda iki ayrım var. eğer işte prenses kral falan böyle gösterişli kıyafetler istiyorsanız türkiye'deki modacılar bunu halledebilir. ben farklı bir şey arıyorum hem kostümleri şuna şuna yaptırdık diye reklam yapmak istiyoruz derseniz de italyan yada fransız tasarımcılara yönelebilirsiniz.

işin diğer kısmı da astronot kıyafeti gibi işlevsel kıyafetler. bu konuda gerçek bir uzmandan yararlanmanız daha iyi olur. bu kişinin yada kişilerin size işte atmosfer yok o yüzden kıyafetin şöyle olması gerekiyor gibi gerçek detaylar vermesi gerekiyor.

bundan sonra iş makyajcılara geliyor. burada makyaj derken oyuncunun yüzü parlamasın diye pudra sürülmesini kast etmiyorum tabii ki. baya gerekirse maske falan yapabilmesi gerekiyor ekibin. ben bu konuda eski kafalıyım aslında. çok fazla spielberg filmi izlediğim için iyi bir maketin ya da makyajın cgi'dan daha iyi olduğuna inanıyorum. ancak şimdi işler değişti. özellikle son 10 senede cgi aşırı yaygınlaştı. şimdi oyunculara makyaj yapmak yerine motion capture kullanıyorlar. ancak tabi yine de her şeyi cgi'a bırakmayıp tamamlayıcı makyaj kullanmanız da filmin inandırıcılığını artıracaktır.

sonrası

buraya kadar aşağı yukarı her şeyi yatırım ile burada yapabilirsiniz gibi duruyor. ancak bu adımdan sonrası için yurt dışındaki şirketlerle çalışmanız gerekiyor. burada ayarlayacağınız ilk ekip özel efektler ile ilgili olacak. özel efekt ile görsel efekt arasındaki ayrımı da yapalım yeri gelmişken. mesela bir araba sahnesi var. ve arkaya patlayıcı madde koyup alev yapıyorsanız gerçekte bu özel efekt oluyor. yok patlamayı bilgisayar marifeti ile eklerseniz bu da görsel efekt oluyor. cgi, bilgisayar teknolojisi gelişse de özel efektler hala revaçta. çünkü o sağlam gerçekçilik hissini başka türlü alamıyorsunuz. verdiğim örnekten anlayacağınız üzere özel efektler de biraz tehlikeli. atıyorum arabaya takla attırmak da var içinde, oyuncuyu kablo ile on metrelik binadan atmak da. bu yüzden herhangi bir kazaya mahal vermemek için işin profesyonellerini getirmeniz sizin faydanızadır.

görsel efektin de şöyle bir zorluğu var. birincisi bu işi öğrenmek cidden çok uzun zaman alıyor. hakkıyla yapabilmek ise yıllarca çalışma gerektiriyor. bu yüzden türkiye'de görsel efekt yapan bir stüdyo açayım onlar benim filmimi yapsın derseniz filmin tamamlanması 10 seneyi bulabilir. o yüzden yurt dışında çalışan bir özel efekt stüdyosuyla anlaşıp filmdeki gerekli işleri yaptırmanız çok daha mantıklıdır. (gerçi yazıda mantıklı pek bir şey yok ama olsun.)

bilim kurgu filmlerinin öne çıkan en önemli özelliklerinden biri de dev orkestraların çaldığı parçalardır. işte hans zimmer olsun, john williams olsun pek çok tanınmış besteci vardır bu alanda. siz de tabii ki bu geleneği bozmayacaksınız ve bu tarz film müzikleri besteleyen bir isimle çalışacaksınız.

bu işleri ayarladıktan sonra ses miksajı, dublaj, kurgu gibi işleri de bitirerek muhtemelen batacak olan filminizi tamamlamış olursunuz. e o kadar şey saydın film neden batacak diyorsanız. tam da bu sebepten batacak çünkü aynı anda iyi olması gereken pek çok unsur var. ve bunlardan birini bile (ki acemilikten muhtemelen birden fazlasını) beceremeyeceğiniz için film kötü olacak. ha insanlar merak edebilir nasıl olmuş diye. belki oradan gelen parayla en azından evinizin ipoteğini falan kaldırabilirsiniz.

peki biz yapamıyoruz da hollywood'daki adamlar nasıl beceriyor bu işi?

çünkü orada mesela senaristin ilk filmi olsa bile yönetmenin ilk filmi değil. ya da atıyorum oyuncular bu konuda deneyimli. yani bir açığı başka bir alan ile kapatabiliyorlar. burada ise her şey sıfırdan başladığı için nasılsa senaryo iyi buradan yürürüz diyebileceğiniz bir durum söz konusu değil. ancak gönül ister ki burada da böyle filmler yapılabilsin. biz de oturup interstellar çıktığında yaptığımız gibi ya kara delikler öyle değil, kütle çekimi böyle değil diye tartışabilelim.

Türk Sinemasında Bilim Kurgu Türü Neden Gelişemiyor?