eski ahit / tanakh

eski ahit'in ibranicedeki karşılığı olan "tanakh" kelimesi, yahudi kutsal metinlerinin üç önemli cildinin isimlerinin baş harflerinden meydana gelir. "t" harfi, musa'nın beş kitabı olan torah'ı; "n" harfi ", nevi'im'i yani "peygamberler" kitabını ve son olarak "k" harfi de ketuvim'i yani "yazılar" kitabını temsil eder.

karmaşık dini yasalar sisteminin türetildiği torah'ın beş kitabının bazı kısımlarını bir kenara bırakırsak, ibrani kutsal kitabı başından sonuna dek bir tarih kitabı olarak da pekala okunabilmektedir. hikaye, tanrının insanı (erkeği) kendi suretinde topraktan yaratması ile başlar. akabinde tanrı, adem ile havva'ya içinde yaşamaları için cennet'i verse de onlar tanrı'yı hayal kırıklığına uğratırlar ve cennetten kovulurlar. dünyadaki sürgünlerinde devamlı olarak göç edip durmak zorunda kalan adem ile havva'dan kuşaklar sonra tanrı, insanı günahlarından arındırmak için yeryüzüne büyük bir sel yollar ama bu korkunç felaket esnasında dürüst bir adam olan nuh'u ve ailesini korur. bilahare tanrı, nuh'un torunu olan ibrahim'e; çocuklarının ve torunlarının kudretli bir ulus yaratacağını bildirir. bu gelişmeler yaşanırken aynı zamanda çölde yaşayan bir ailenin olağanüstü hayat macerası da bütün erdemleri ve kusurlarıyla tasvir edilmektedir.

bir zaman sonra ibrahim'in torunu olan yakup'un (bkz: israil) en sevdiği oğlu olan yusuf, kıskanç kardeşleri tarafından göçebe bir kabileye satılır ve mısır'a götürülür. mısır'da talihi dönen ve kendisini gösterme fırsatı yakalayan yusuf, zaman içerisinde firavunun en güvenilir danışmanı haline gelir. bu sırada kenan diyarı'nda büyük bir kıtlık yaşanmaktadır ve yakup'un önderliğinde israiloğulları "eski küskünlükleri bir kenara bırakarak" mısır'a göç eder buraya yerleşir. belirli bir zaman zarfının akabinde yeni bir firavun, onların zaten pagan bir toplum tarafından zihinsel olarak köleleştirilmiş durumda bulunan torunlarını fiziksel olarak da köleleştirir. bunun üzerine tanrı, musa'ya görünür ve ona israiloğullarını mısır'ın boyunduruğundan kurtarma ve özgürlüklerine kavuşturma görevini verir. esaretlerinin sona ermesiyle beraber musa'nın önderliğindeki ibraniler, kızıldeniz'i geçip ıssız topraklara doğru yol alırlar.

bu sırada musa'nın liderliği de sürekli sınanmaktadır. musa, kardeşi harun'u israiloğullarına başrahip olarak bırakır ve sina dağı'na çıkar. musa burada on emir'i doğrudan doğruya tanrıdan alır. bu emirler, yahudiler tarafından uyulması ve tüm dünyaya yayılması gereken "evrensel yasalar" hüviyetindedir. lakin musa dağda iken ibraniler inançlarını yitirirler ve altın bir buzağı inşa ederler. musa geri döner ve tanrı, yasalara sıkı sıkıya bağlı kalmaları şartıyla onları affeder.

kırk yıl boyunca çölde dolaşmalarının akabinde başka bir önderin, yeşaya'nın liderliği altında ve içinde on emir'i sakladıkları sözleşme sandığı'nı da taşıyarak, vaat edilmiş topraklara, "süt ve bal ırmakları akan ülkeye" giriş yaparlar. 12 israil kabilesi, kenan'ın muhtelif yerlerine yerleşir ve yeni bir ulusun nüvesini oluşturmanın ilk adımlarını atmış olur. bir dönem yargıçlar tarafından yönetilirler ve bir zaman sonra kenanlılar ile olan mücadelelerinde kendilerine liderlik etmesi için bir kral atamaya karar verirler. son yargıçları olan samuel'in önderliği altında (mö 11. yüzyıl) gevşek bağlara sahip kabile konfederasyonu, bir monarşiye dönüşür. karizmatik bir savaşçı olan saul kutsanarak başa geçirilir. kenanlılar ile yapılan bir savaşın kaybedilmesinden ötürü saul hayatına son verir ve yerine bir başka büyük savaşçı ve saul'ün damadı olan davut gelir.

yahuda devleti'ni yıkılmaktan kurtaran davut'tan sonra ise oğlu süleyman iktidarı devralır ve başkent yeruşalim'de birinci tapınağı inşa eder (mö 10. yüzyıl). süleyman'ın vefatının ardından kuzey kabilelerinden on tanesi israil krallığı'nı kurmak üzere birlikten ayrılır. davut'un torunları ise yahuda'da kalır ve devleti idare etmeye devam eder. israil krallığı halkı genellikle baal kültü ile diğer pagan pratikleri tercih ederek ve birbirlerine adaletsizce davranarak onları koruyan tanrılarına (yehova) sadece göstermelik bir bağlılık duyarlar. peygamberler, bu şekilde devam ettikleri takdirde "kıyametin" yakın olduğunu vaaz ederek günahkar halkı uyarırlar ancak çabaları beyhudedir. israil krallığı mö 700'de asurlular tarafından istila edilir ve halkı kılıçtan geçirilir. bu elim hadiseden aşağı yukarı 100 sene sonra yani mö 587'de bu sefer de yahuda krallığı, nebukadnezar'ın önderliğindeki babilliler tarafından istila edilir. halk, babil'e sürgün edilir ve 400 sene önce süleyman tarafından inşa edilmiş olan kutsal tapınak yok edilir. takriben 50 yıl sonra yahudiler sürgünden geri dönerek yeruşalim'in etrafındaki surları onarıp ikinci tapınağı inşa ederler ve bu şekilde eski ahit'in anlatısı sona ermiş olur.

16 Binden Fazla Dizeden Oluşan İlyada Destanı'nın Özeti