Zenginlikleri ve Başarıları İle Ön Plana Çıkmış Yahudilerin Sırrı Üstün Zekalı Olmaları mı?
1) iddia ne?
evvela, epeydir ortalıkta olan bu iddia yahudilerin üstün zekalı olduğunu söylemiyor. aşkenazi yahudilerinin sözel ve sayısal iq'larının, diğer avrupalılara göre yüksek, uzamsal iq'larınınsa düşük olduğunu söylüyor.
2) kim iddia ediyor?
salt yahudiler değil. bu bir yahudi inancı değil yani, komplekse girmeye gerek yok. zaten objektif bir gerçeklik varsa, bu ona kimin inandığından bağımsızdır.
3) kanıtlar ne?
çeşitli iq testleri. birçok araştırma yapılmış, kesin bir sonuç yok ama önemli bir kısmında aşkenaziler bir standart sapmaya kadar varan farklılıklar göstermişler (farklılık diyorum çünkü sayısal/sözel anlamda üstünlükler, uzamsal alanda gerilikler gösteriyorlar)
karşılaştırmayı yahudi olmayan avrupalılarla yapmakta fayda var, çünkü iq testleri evrensel olamıyor, benzer kültürden olanları karşılaştırmak için kullanılır ancak. aborjine, kendi dilinde bile olsa, avrupa kültüründe yetişmiş birilerinin hazırladığı bir sözel iq testi vermek, uzaylıya ingilizce soru sorup cevap alamayınca onu aptal olarak etiketlemeye benzer.
eğitim seviyesini de kontrol etmek lazım. yine aşağı yukarı standart bir eğitimden geçen (tercihen aynı okulda okumuş) değişik yaş gruplarındaki çocukların iq testlerini karşılaştırmak daha iyi olur.
4) peki ya zenginlik veya elit bilim gruplarındaki üyelik oranlarının fazlalığı gibi diğer kanıtlar?
bunlar iq testleri kadar kontrollü ve direkt veriler değil. mesela yahudilerin geçmişte hemen her iş kolundan yasaklanıp, finans dahil birkaç iş koluna yönetilmeleri, sayısal zekaya göre katbekat daha belirleyici bir faktör olacaktır zenginlik konusunda.
nobel ödülü ve benzeri elit üyelikler de, diğer faktörlerden soyutlanmış, saf bir zeka ölçütü değiller. "instutitonal bias" zekaya göre daha çok etki edecektir. yani kültürel olarak eğitime önem verilmişse zamanında, ve eğitim kurumlarında aşkenaziler bir kritik eşiği aşmışlarsa kadrolaşacaklardır ve elit kurumların/sosyal ağların sundukları imkanlarla başarılı olacaklardır.
5) peki varsa bu üstünlük kültürel mi genetik mi?
belli değil. ikisinin bir karışımı da olabilir. kültürel kısmı, yahudilerin talmudi geleneğinin bir devamı olarak çocuklarını öğrenmeye teşvik etmeleri vs. vs. diye açıklanabiliyor. bu işin tarihsel kaynağının izini sürmeye üşendim ama günümüzdeki yüksek eğitime olan aşırı yatkınlıkları, böyle bir kültürel bias'ın öldüğünü gösteriyor.
daha ilginç olan genetik teori şöyle gidiyor: aşkenaziler yeterince uzun bir süre boyunca diğer toplumlara kıyasla daha kapalı kaldılar, genetik olarak farklılaştılar (yani yahudilik dindir, ırk değil diye bu işin içinden çıkılmaz). bu nüfus içinde birçok genetik kaynağı bilinen hastalık oranı daha fazla. bu hastalıklara yol açan genetik farklılaşmalar, yan etki olarak sayısal ve sözel zekayı da arttırıyor olabilirler.
şimdi bu test edilebilir bir teori. hastalık yaratıcı mutasyonların aynı zamanda iq'yu nasıl artırdıklarının mekanizmasını çözmemize dahi gerek yok. iq testlerinde yüksek puan alan veya nobel ödülü kazanan aşkenazilerde bu genler, diğer aşkenazilere göre daha fazla çıkıyorsa ortada bir ilişki var demek.
6) peki bu genetik farklılıklar bulunursa, nasıl açıklanabilir?
zekaya bağlı bir doğal seçilim mekanizması olduğu iddia edilebilir, mesela bir örnek: yahudiler tarım dahil birçok iş kolundan yasaklandıkları için, finans gibi sözel sayısal yeteneği gerektiren iş kollarında toplandılar. bu konuda yetenekli olanlar başarılı oldu, paralı olduklarından daha çok çocuk sahibi oldular (başarısız olup fakir kalanların da çok çocuğu olmuş olabilir ama üreyecek kadar hayatta kalmıyorlar) ve o genler o grup içinde baskın oldu. uzamsal konuda geri olmaları da yine bu meslek grupları argümanının tersten işlemesiyle açıklanabilir.
bu argümanda sorun ne? bazı genetik araştırmalar, oluşan mutasyonların seçilim baskılarından ziyade genetik drift yüzünden olduğunu gösteriyormuş. zaten işin hiç test edilebilir bir kısmı olmasaydı da şunu söyleyebilirdik: iş kollarında başarılı olmak sayısal zekadan ziyade başka birçok faktöre bağlı (aile bağlantıları, rastgele olaylar, başka zeka türleri), sayısal zeka doğal seçilimi güdecek kadar baskın bir faktör değil.
ayriyeten aynı genetik farkların yarattığı hastalıkların doğal seçilime ters yönde etki etmemiş olması bir garip. ancak ve ancak bu hastalıkların sosyal stigmaları yoksa ve hepsi üreme çağından sonra ortaya çıkıyorlarsa negatif etkileri olmaz.
yani seçilim olmayabilir. seçilim varsa dahi bu bambaşka bir parametrenin üzerinden olabilir ve onla ilgili genler de diğer iki parametreyle (zeka, hastalık) yüksek korelasyonludur, onları bir yan etki olarak ortaya çıkarmıştır.
7) sonuç?
üstün zekalı değiller, zekasal farklıları içinse cevap: muhtemelen.
zaten önemli olan kazanmak değil yarışmaktı, yani aşkenazilerin genetik veya kültürel nedenlerle zekasal farklılıkları olup olmadıklarını kanıtlamak değil, bu konuda nasıl düşünüleceğini göstermek. bir tez üretiyorsun ve yaptığın ilk iş, bu tezi nasıl yanlışlayabileceğini düşünmek, ona göre test etmek. bilim bu yüzden ilerliyor ve bilimle uğraşanlar da bu yüzden açık fikirliler.
dogmatik yaklaşım ise bunları düşünmeden, bir merak duymadan bir iki kelimeyle kestirip atıyor, bazen politik doğruculuk etkisiyle, bazense daha da ilkel nedenlerle. (mesela şu kadar şey dururken, refleksif biçimde ilk akla gelenin israil'e laf sokmak olmasının hangi soruyu cevapladığını, milyonlarcası israil dışında yaşayan aşkenazilerin genetiği veya iq testi performanslarıyla israil-filistin sorununun alakasını çözemedim, belli ki aşkenazi değilim, zekam yetmedi)