Arada Bir Televizyonda Denk Gelip Hiçbir Şey Anlamayanlar İçin Amerikan Futbolu

aslında anlaşılması gayet basit. bir maç izleseniz bir çok şeyi anlarsınız.

amacınız hücum yaparak topu karşı takımın bitiş bölgesine taşımak. bunu yaparsanız (touchdown) 6 puan alırsınız. yapamazsanız ama karşı kaleye şut çekecek kadar da yakına gelmişseniz o zaman şut çekerek (field goal) 3 puan kazanabilirsiniz, tabi topu kale direkleri arasından geçirmek şartıyla. haydi bunu da beceremediniz diyelim, o zaman topu karşı takıma degajla (punt) vermek zorundasınız. bu sefer karşı takım hücuma başlayıp aynı şeyleri sizin kaleye doğru yapmaya çalışacaktır.

bundan sonrası işin detay kısmı.

herkesin dediği gibi durarak oynanan bir oyun. kuralları gereği de böyle olmak zorunda.

önce oyun santra (kick off) ile başlar. kurayla belirlenmiş a takımı santra vuruşunu kendi 30 yard'ından rakip sahaya doğru yapar. topun düştüğü yerde b takımından bir oyuncu topu alıp mümkün mertebe ilerlemeye çalışır. a takımı da onu bir noktada durdurur ve santra safhası biter. o noktadan b takımı artık normal hücuma başlayacaktır. normalde santralar sonucu karşılayan takım kendi 20-30 yard civarında topu karşılar ve hücum safhasına geçer. ama bazen öyle anormal durumlar olur ki kick off karşılayan oyuncu (kick of receiveing) coşar, onlarca yard ilerler, hatta gidip touchdown bile yapabilir. santra yapan takım için en boktan durumlardan biridir bu (maç başlamadan golü yedik a.q.)

kick off'u karşılamış takım, safhanın bittiği noktadan hücuma başlar dedik. bunun için hücum takımını oyuna sokar. lideri oyun kurucudur (quarterback). rakip de defans takımını oyuna sokar. hücum eden takım 4 hakta 10 yard ilerlemelidir. haklar ve gidilmesi gereken yard miktarı şöyle tanımlanır.

1st and 10 (ilk hakkı ve 10 yard)
2nd and 6 (ikinci hakkı ve 6 yard kaldı)
4th and inches (4. hakkı ve çük kadar mesafe kaldı)

eğer 3 hakta 10 yard katedilememişse burada bir karar verme durumu ortaya çıkar. ya 4. hak da hücumla değerlendirilecektir ki bu çok risklidir çünkü becerilemezse oyunun durduğu yerden top direk rakibe geçer onlar hücuma başlar, ya da 4. hakta degaj (punt) ile topu kalenizden mümkün olan en uzak noktada rakibe teslim edersiniz. genellikle eğer hala kendi sahanızda takıldıysanız ve acil skor yapmaya ihtiyacınız yoksa punt yaparsınız. 4. hakkınızda gitmeniz gereken mesafe 1-2 yard kalmışsa ve riske değer diyorsanız klasik hücumla o az miktar yardı alıp yeni bir 4 hak kazanmaya çalışırsınız. tamamen o andaki maç stratejisi devrededir.

hücum nasıl yapılır?

iki takım başlama çizgisine (line of scrimmage) dizilir ve hücum takımı oyuna başlar. top yerden kalkmadan kimse bu çizgiyi aşamaz. hücum takımından biri aşarsa false start olur, defans takımı yaparsa offside. ikisi de yard cezasına çarptırılır. topu yerden kaldıran oyuncu bacak arasından topu quarterback'e verir. oyun kurucu ya topu koşucuya (running back) verir, ya da ileri doğru receiver olan oyuncuya pas atar. iki farklı hücum şekli işte budur. 1. koşu hücumu, 2. pas hücumu.

koşu hücumunun yard kazandırma ortalaması düşüktür. 4-5 yard kazandırdıysa iyi denilir. sağlamdır, emin adımlarla ilerlemeye yöneliktir. pas hücumu daha büyük yard mesafesi kazandırmak için yapılır. ama risklidir. rakip pası yere düşürmeden kaparsa (interception) bütün hücum heba olduğu gibi top rakibe geçer. koşu hücumunda top sahanın içinde kaldığı sürece saat durmaz. pas hücumunda topu kimse yakalamazsa, yere düşerse veya saha dışına çıkarsa süre durur. interception da saati durdurur çünkü top el değiştirmiştir. bu da bir stratejidir kendi içinde. skor olarak önde olup zamana oynayan süreyi bitirmek isteyen takım habire koşu oyunları dener, veya topu saha içinde tutmaya çalışır. tam tersini yapmak, süreden kazanmak isteyen takım da bolca pas denemeleri yapar ve gerekli yardı gidebildiyse ve daha fazla gidemeyecekse topu saha dışına taşımaya, saati durdurmaya oynar.

koşu hücumunda pastaki interception'a karşılık fumble olayı vardır. koşucu bir şekilde koşarken topu yere düşürür de rakip topu kaparsa top yine rakibe geçmiş olur. bu da fenadır. interception'dan farkı, bunda top yere düşebilir. interception'da pası kesen oyuncu topu yere değmeden yakalamak zorundadır. yoksa sadece tamamlanmamış pas (incomplete pass) olarak değerlendirilir, top el değiştirmez, saat durur.

eğer iyi bir hücumla rakibin 30 yardına kadar ilerlemişseniz artık field goal mesafesine girmişsiniz demektir. tabi burada olay sizin field goal atacak oyuncunuzun menzil yeteneğine de kalmıştır. öyle oyuncular vardır ki neredeyse orta sahadan kaleye top yetiştirdikleri görülmüştür. (hatırladığım kadarıyla denver broncos'da jason elam bir maçta 61 yard mesafeden field goal yapmıştır. 10 yardlık kısım bitiş bölgesine aittir.)

genelde salak değilseniz ilk 3 hakkınızda değil, son hakkınızda field goal denersiniz. baktınız gidemiyorsunuz, eh kaleye de yaklaşmışsınız, bari 3 puan alın, hiç yoktan iyidir değil mi? eğer field goal'da da başarısız olduysanız, topa vurmuş olduğunuz noktadan rakip hücuma başlar. field goal'u başarırsanız, 3 puan alırsınız, ve kick off vuruşu yaparsınız.

çok iyi hücum yapıyorsunuz, field goal'a da gerek kalmadan bitiş bölgesine girip touchdown yaptınız. 6 puan alırsınız. ayrıca 2 yard çizgisinden 1 hücum hakkı daha kazanırsınız. önünüzde 2 seçenek var:

1. extra point (ekstra puan): 2 yard çizgisinden field goal atar gibi topu kale direkleri arasından geçirmek, 1 puan kazandırır. çok kolaydır, beceremeyen takıma kaba etlerle gülerler.

2. two point conversion (iki puana çevirme): 2 yard çizgisinden klasik hücumla bir kez daha touchdown yapmak. buna 2 puan verilir. risklidir, zordur. acil skora ihtiyaç varsa yapılır.

böyle böyle, 15 dakikadan 4 çeyrek olarak bu oyun oynanır. 3'er mola hakkı vardır. ilk yarının ve maçın son 2:00 dakika uyarısında bonus mola verilir. (two minute warning) molalar son dakikalarda skor yapmak için stratejik öneme sahiptir.

diğer terimlerden bahsedelim:

tackle: topla ilerleyen bir oyuncuyu yere indirme.

sack: quarterback'i elinde topuyla yere indirme.

safety: rakip oyuncuyu kendi end zone'unda yere indirme, 2 puandır.

50 yard punt: punt vuruşunun 50 yard değerinde olduğunu belirtir.

25 yard kick off receive: kick off vuruşunu karşılayıp 25 yard ilerlemiş oyuncunun marifeti.

challenge: hakem kararını beğenmeyen takımın yaptığı itiraz. hakemler itirazı değerlendirir, haklı bulurlarsa karar iptal edilir, haksız bulunursa itirazı yapan takım 1 mola hakkı kaybeder.

playbook: teknik direktörün taktik defteri. taktikler bu deftere göre oynanır. ilginç şekilde takımlar burada yazan oyunların dışına çıkmazlar pek.