Avrupa'da 25 Milyon İnsanın Ölümüne Neden Olan Büyük Salgın: Kara Ölüm
kara ölüm; 1347 ile 1351 yılları arasında avrupa'yı kasıp kavuran ve o zamana kadar bilinen tüm salgın hastalıklardan veya savaşlardan daha fazla can kaybına yol açan salgına verilen isimdir.
kara ölüm'ün, yersinia pestis bakterisi enfeksiyonunun neden olduğu vebanın bir sonucu olduğuna inanılmaktadır. modern genetik analizler, kara ölüm sırasında ortaya çıkan y. pestis türünün, insanlarda hastalığa neden olduğu bilinen ve günümüzde dolaşımda olan tüm y. pestis türlerinin atası olduğunu göstermektedir. dolayısıyla, modern veba salgınlarının kökeni ortaçağ dönemine uzanmaktadır. diğer bilimsel kanıtlar kara ölüm'ün viral kökenli olabileceğine işaret etmektedir.
çin ve iç asya'da ortaya çıkan kara ölüm, kırım'daki ceneviz ticaret limanı kaffa'yı (şimdiki feodosiya) kuşattığı sırada kıpçak hanı janibeg'in ordusunu yok etti (1347). kuvvetleri dağılmakta olan janibeg, düşmanlarına veba bulaştırmak amacıyla vebalı cesetleri şehre mancınıkla fırlatmak için trebüjler kullandı. ceneviz gemileri salgını kaffa'dan batıya akdeniz limanlarına taşıdı ve buradan iç kesimlere yayılarak sicilya'yı (1347); kuzey afrika, italya anakarası, ispanya ve fransa'yı (1348); avusturya, macaristan, isviçre, almanya ve alçak ülkeleri (1349) etkiledi. calais'den gelen bir gemi vebayı ağustos 1348'de melcombe regis, dorset'e taşıdı. neredeyse hemen bristol'e ulaştı ve ingiltere'nin güneybatı ilçelerine hızla yayıldı. londra, şubat ve mayıs 1349 arasında, doğu anglia ve yorkshire ise o yaz boyunca en şiddetli şekilde acı çekti. kara ölüm 1350'de ingiltere'nin en kuzeyine, iskoçya'ya, iskandinavya'ya ve baltık ülkelerine ulaştı.
veba 1361-63, 1369-71, 1374-75, 1390 ve 1400 yıllarında tekrarlanmıştır. modern araştırmalar, bu süre zarfında vebanın, veba taşıyan pirelerin istila ettiği kemirgen popülasyonlarını etkileyen iklim dalgalanmalarının bir sonucu olarak orta asya'dan dalgalar halinde ticaret yolları boyunca gelerek avrupa'ya birçok kez girdiğini öne sürmektedir.
kara ölüm'den kaynaklanan ölüm oranı bölgeden bölgeye değişmiştir: milano dükalığı, flandre ve béarn gibi bazı bölgeler nispeten hafif atlatmış gibi görünürken, toskana, aragon, katalonya ve languedoc gibi diğerleri çok ağır etkilenmiştir. bulaşma tehlikesinin daha büyük olduğu kentler, kırsal kesime göre daha fazla etkilenmiş ve kentler içinde de manastır toplulukları en fazla kurbanı vermiştir. kaçma kabiliyeti daha yüksek olan büyük ve güçlü kişiler bile hastalığa yakalandı: kraliyet ailesinden aragonlu peter ıv'ün kraliçesi eleanor ve kastilya kralı alfonso xı yenik düştü ve ingiliz kralı edward ııı'ün kızı joan, alfonso'nun oğluyla düğününe giderken bordeaux'da öldü. canterbury, john de stratford ve thomas bradwardine olmak üzere birbirini izleyen iki başpiskoposunu kaybetti; petrarch sadece pek çok şiirine ilham veren laura'yı değil, aynı zamanda hamisi giovanni cardinal colonna'yı da kaybetti. avignon'daki papalık sarayı dörtte bir oranında küçüldü. bütün topluluklar ve aileler bazen yok edildi.
bu şiddetli felaketin pek çok sonucu oldu. savaşların durması ve ticarette ani bir düşüş hemen ardından geldi ama bunlar sadece kısa süreli oldu. daha kalıcı ve ciddi bir sonuç ise, çok sayıda emekçinin ölümü nedeniyle ekilen toprak miktarının büyük ölçüde azalmasıydı. bu durum birçok toprak sahibinin yıkımı oldu. işgücü kıtlığı, onları kiracılarını ellerinde tutabilmek için işgücü hizmetleri yerine ücret ya da para kiralarını ikame etmeye zorladı. ayrıca zanaatkârların ve köylülerin ücretlerinde de genel bir artış oldu. bu değişiklikler, toplumun şimdiye kadarki katı tabakalaşmasına yeni bir akışkanlık getirdi.
kara ölüm'ün psikolojik etkileri alpler'in kuzeyinde (italya'da değil) şiir, heykel ve resimde kendini gösteren ölüm ve ölümden sonraki yaşamla ilgili bir meşguliyetle yansıdı; insanlar mistisizme ve bazen de aşırılıklara yöneldikçe roma katolik kilisesi ruhların kurtuluşu üzerindeki tekelinin bir kısmını kaybetti.
kara ölüm'ün yayılmasından yahudiler sorumlu tutulduğu için yahudi karşıtlığı tüm avrupa'da büyük ölçüde yoğunlaştı. şiddetli bir pogrom dalgası başladı ve tüm yahudi toplulukları çeteler tarafından öldürüldü ya da topluca kazığa bağlanıp yakıldı.
siena ekonomisi kesin bir darbe aldı. şehrin nüfusu o kadar azaldı ki, katedrali büyütme projesinden vazgeçildi ve ambrogio ve pietro lorenzetti gibi birçok büyük ressamın ölümü, ilk sienese okulunun gelişimini erken bir sona getirdi.
ingiltere'de 1349 salgınının ani etkileri kısa süreli olmuş gibi görünmektedir ve 15. yüzyılın ortalarında doruk noktasına ulaşan ekonomik gerileme muhtemelen daha ziyade vebanın pandemik olarak tekrarlanmasına bağlanmalıdır.
çağdaş arşivlerin incelenmesi, farklı bölgelerde nüfusun sekizde biri ile üçte ikisi arasında değişen bir ölüm oranına işaret etmektedir ve fransız tarihçi jean froissart'ın avrupa nüfusunun yaklaşık üçte birinin salgında öldüğüne dair ifadesi oldukça doğru olabilir. ingiltere'nin 1400 yılındaki nüfusu 100 yıl önceki nüfusunun belki de yarısı kadardı; sadece bu ülkede kara ölüm kesinlikle yaklaşık 1000 köyün nüfusunun azalmasına ya da tamamen yok olmasına neden oldu. kabaca bir tahmine göre kara ölüm sırasında avrupa'da 25 milyon insan vebadan ölmüştür. batı avrupa'nın nüfusu 16. yüzyılın başlarına kadar bir daha 1348 öncesi seviyesine ulaşamadı.
500 Bin Kişinin Tuhaf Şekilde Ölümüne Neden Olan Salgın: Ensefalit Lethargica
