Beyni Hackleyerek, Yaptıklarınıza Göre IQ'yu Düşüren ya da Artıran Molekül: BDNF
beyin- türevli nörotrofik bir faktör olan bdnf’nin, beynimizi hacklediği gerçeği ufkunuzu açabilir.
öncelikle bdnf, bdfn geninden sentezlenen ve nörotrofin ailesinden bir büyüme faktörü olan beyin türevli nörotrofik faktörlü bir salgı proteini olup beyinde ve periferde bulunmaktadır. nöron gelişiminde, canlılığında ve işlevlerinin sürdürülmesinde önemli rol oynamaktadır.
aynı zamanda bu şaşırtıcı molekül, sinir süreçlerinin ve nöroplastisitenin büyümesini destekliyor yeni sinir hücrelerinin oluşumuna katkıda buluyor. ancak bu kadarla kalmıyor! sizi bir dedektif gibi izliyor ve gün içinde yaptığınız günlük aktivitelerinizin en tekrarlanır olanlarının bir haritasını çıkarıyor, aktivitelerinizin kalitesine göre ileriki süreçlerde iq’nuzun puanını arttırıyor ya da azaltılmasına karar veriyor. mesela iq’nuz dört yıllık bir aralıkta 21 puan artabiliyor veya 18 puan düşebiliyor. bu da zekânızda büyük bir fark yaratıyor.
mesela kitap okumayı ve spor yapmayı alışkanlık edinen bir bireyde, bdnf, sinir hücresi büyümesini ve yeni sinaps oluşumunu ve dolayısıyla yeni sinir devrelerinin oluşumunu kontrol eden genleri açıyor; özellikle hipokampus ve beyin korteksinde yani biliş ve hafızadan sorumlu alanlarda aktif hâle gelerek, okuduğunuz şeyi anlamayı kolaylaştırırken diğer yandan unutulmamak üzere hafızada saklanmasını sağlıyor. özellikle spor yaparken, bdnf düzeylerinin fiziksel aktivite ile hızla arttığı ve bdnf'deki artışın bilişsel işlevleri iyileştirdiği görülüyor. bu da hayata dair daha rasyonel bir bakış açısı edinmenize neden olurken, salgılanan miktarın yoğunluğu ile karamsar bir ruh hâlinin, depresyonun, boşluk duygusunun önüne geçiyor.
bir örnek daha verelim
diyelim ki herhangi enstrümantal bir alete karşı ilginiz var. ancak doğuştan kazanılmış bir yeteneğiniz yok. yani bir beethoven değilsiniz. doğuştan kazanılmış olduğu düşünülen yeteneklerin iq ile bağlantısı ve sabit bir miktarı vardır. bu miktar, pratik ve odaklanma ile arttırılabiliyor. yani çoğu zaman daha az doğuştan yetenekli olanlar, pratik ve odaklanma ile yetenek seviyelerini bdnf seviyesini arttırarak elde ediyorlar. tabii bunun ne yaparsanız yapın aksi de söz konusu olabiliyor. işte bunun nedeni, bdnf’nin size, bu olanağı tanıyıp tanımamasıyla ilgili. en az hayatınızda bir kez, herhangi bir şey için, “ne yaparsam yapayım olmuyor.” dediğiniz olmuştur. işte bdnf, sizler sürekli bu uğurda çalışıyor olsanız da en ufak bir stres, korku, endişe ve kaygı gibi herhangi bir duygu durumu hissettiğinde, öğrenme devrelerinizin oluşumunu bozabiliyor ve sizi engelleyebiliyor.
aslında bdf’nin yaptığı "hack" size, kendi zihninizin deneyimlerinden etiketlenmenizi ve sonrasında bu deneyimi hak etmeniz için duygu durumunuzu kontrol etmenizi, çabalama esnasında yaptığınızı hataları keşfederek kendinizi takdir etmenizi öğretmektir. başka bir deyişle, iki kişi aynı şey için çabalıyor, her iki birey de aynı şeyi yaşıyor, ancak biri bu deneyimi "korkunç" olarak etiketlerken, diğeri deneyimi "gerekli” olarak etiketliyor ve ikinci birey için mozart, beethoven, einstein, stephen hawking gibi dehalardan ilham almasının yolları açılıyor.
bunun yanında bdnf seviyelerini arttıran ve azaltan birkaç faktörü de buraya bırakalım
-stres bdnf seviyesini azaltır.
-günlük aktivite bdnf seviyesini arttırır(özellikle sprint, ağırlık kaldırma veya interval antrenmanı gibi yüksek yoğunluklu aktiviteler).
-yiyecek kısıtlaması bdnf seviyesini arttırır.
-şeker ve yüksek karbonhidratlı yiyecekler bdnf seviyelerini düşürür.
-sosyalleşmek bdnf seviyesini arttırır.
-uykusuzluk bdnf seviyesini düşürür.
-müzik dinlemek, türüne göre bdnf seviyesini artırır.
-iyimser bakış açısı bdfn seviyesini arttırır.
Beyne Dair Hafıza, Öğrenme ve Zekâ Gibi Başlıca Soru İşaretlerinin Cevabı: Nöroplastisite
