Bilecik'te, İçindeki Gök Tanrı Motifleriyle Kafaları Karıştıran İsa Sofi Türbesi
ertuğrul gazi'nin silah arkadaşı isa sofi adıyla bilinen zata ait olduğu iddia edilen 13. yüzyıldan kalma türbedir bu. türbe gerçekten isa sofi adlı zata mı ait bilmiyoruz. lakin bilinen şu ki, türbenin bulunduğu köyün arazisi isa sofi adı verilen bir şahsa "uç beyi" olarak verilmiş. isa sofi'nin, osman gazi döneminde burada bir vakıf sahibi olduğu buranın onun adına vakfedildiği bilinmekte.
burası ile ilgili geçen sene çıkan haberler beni çok heyecanlandırmıştı. burayı ne zamandır gidip görmek, incelemek istiyordum. bu hafta sonuna nasip oldu. türbe, bilecik'in söğüt ilçesine bağlı borcak köyünde. türbenin konumu oldukça ilginç.
osmanlı'nın temelinin atıldığı söğüt'te bulunan ertuğrul gazi'nin türbesine sadece 4,5 km uzaklıkta bir hakim tepede. bunun hemen karşısındaki tepede ise yine osmanlı'nın kuruluşunda önemli rol oynayan dursun fakıh'ın türbesi var.
her neyse, bizi asıl ilgilendiren konu, türbenin içi... 2017'de yapılan restorasyon çalışmaları sırasında türbenin içindeki mevcut sıvalar kazındığında altından çok ilginç motifler çıkmış.
bölgede isa sofi olarak bilinen bu zat, müslüman/islami bir kimliğe sahip olduğu sanılıyordu. lakin yapılan restorasyon çalışmaları sırasında sıvaların altından gök tanrı inancına ait bezemeler çıkınca işin şekli değişti ve osmanlı'nın kuruluş dönemindeki islami kimliğe dair bir tartışma yeniden başladı...
görünen o ki, türbede yatan isa sofi olarak bilinen bu zat, müslüman değil, gök tanrı inancına sahipti.
13. yy'a ait bu motifler, altay dağlarındaki, orta asya'daki islam öncesi türk kültürüne ait motiflerle benzerlik gösteriyor, gök tanrı inancına ait bu bezemeler sayesinde anadolu'daki türk tarihine dair oluşturulmaya çalışılan sünni islam algısı derinden sarsılabilir.
son yıllarda diriliş ertuğrul ile birlikte başlayan osmanlı'nın kuruluş dönemine dair yapılan sünni islam algısı bir palavradan ibarettir. söğüt'teki isa sofi türbesi de bu palavrayı gözler önüne seren kapı gibi delildir...
osmanlı'nın kuruluş dönemlerindeki türklerin dinine dair en güzel anlatım ezel akay'ın "hacivat karagöz neden öldürüldü" filminde görülebilir. filmin işlendiği tarih 1326'lı yıllar olmasına rağmen, hala müslüman olmayan göçebe türklerin varlığı, osmanlı'nın kuruluş döneminde türklerin dini inançlarına dair güzel ve özel bir detaydır.
yine 80'li yıllarda trt'nin yaptığı tarık buğra'nın aynı adlı romanından uyarlanan kuruluş osmancık adlı dizide de 13. ve 14. yy'da osmanlı türklerinin bugün gösterilen diriliş ertuğrul ve kuruluş osman adlı dizilerdeki gibi tam anlamıyla sünni müslüman olmadıkları görülebilir...
türbenin binası islam mimarisi ile yapılmış, lakin içindeki bezemeler ve motifler orta asya gök tanrı inancının evren tasavvurunu yansıtan kozmik sembollere sahip. bu kozmik sembollerden en göze çarpanları karşılıklı iki duvarda bulunan gemi sembolleri.
yukarıdaki görselde 1. fotoda görülen gemi ölenin ruhunu alıp göğe, tanrı ülgen'e götüren gemidir. gök inancını temsil eder. 2. fotodaki gemi ise yeri, yani dünyayı, hayatı, yaşamı temsil eder.
bu gemi figürleri tamamen gök tanrı inancını yansıtan, ölen kişinin göğe yükselip tanrı ülgen'in yanına gittiğini gösteren figürlerdir. türbenin içindeki diğer figürlerde de orta asya türk motifleri bulunmakta, türbenin içinde islam inancına dair tek bir emare bulunmamakta.
yazının başında da bahsettiğim üzre, bu türbe ertuğrul gazi ve dursun fakıh türbeleri ile bir üçgen oluşturuyor. birbirlerine çok yakınlar. ertuğrul gazi türbesi oldukça bakımlı, haiyle gayet normal böyle olması. diğer türbe olan dursun fakıh türbesi de son derece bakımlı durumda.ama isa sofi sanırım müslüman olmadığı için böyle bakımsız kalmış...
türbedeki gök tanrı inancını yansıtan bu motifleri uzmanlar; "türkler, bu motiflerle orta asya’dan getirdikleri kültürü canlı bir şekilde yaşattıklarını göstermişler" şeklinde yorumluyorlar. tam bir çevir kazı yanmasın beyanatı...
evet, türkler anadolu'da orta asya'dan getirdikleri kültürlerini yansıtıyorlar, ama o dönem hala pek çok türk müslüman olmamıştı... bunu neden söylemiyor, söylemekten çekiniyorlar? bakınız osmanlı'nın ilk yıllarında hala şamanist ögeler hakimdi. hatta gerek ertuğrul gazi, gerek osman (otman) gazi'nin müslüman olmadıklarını da söyleyenler var. yıllardan beri türklerin o dönem müslümanlıkla bu kadar içli dışlı olmadığını, eski türk inançlarına devam ettiklerini belirtiyoruz. ama buna rağmen günümüzde türklük=sünni müslümanlık algısı yaratılmaya devam ediliyor...
örneğin; osman gazi'nin müslümanlıkla tanışması şeyh edebali ile tanışması ile olmuştur.
o da müslümanlığı sevdiği için değil, şeyh edebali'nin kızı (bkz: mal hatun) ile evlenebilmek için. osman gazi'nin hanımı mal hatun şeyh edebali'nin kızıdır, aynı zamanda da bacılar teşkilatındandır. (bkz: baciyan-i rum) ata biner, kılıç kuşanır, ok atar. başı da açıktır... işte bilecik'teki isa sofi türbesi 12. yy ve 13. yy anadolu'daki türklerin sünni islam inancıyla dopdolu olduğu algısını adeta tek başına yıkan bir tarihi belgedir.
notlarım
1) isa sofi türbesi söğüt ilçe merkezine sadece 4.5 km uzaklıkta, borcak köyünde.
2 )türbeye gidebilmek için borcak köyü muhtarından anahtar almanız gerekiyor, zira türbenin kapısı kilitli. muhtar bey konuyla gerçekten ilgili. tarihi gerçeklerin ortaya çıkarılmasını, isa sofi'nin türbesine ilgi gösterilmesini, el atılmasını istiyor. bunun için de her türlü yardıma hazır.
3) türbeye gelen giden hiç yok. kimse ilgi göstermemiş. üniversiteden birkaç kez gelmişler. 2017'deki restorasyon çalışması durmuş, türbe kapısı kilitli ve çevresi bakımsız halde duruyor. daha önceki yıllarda da definecilerin vandalizmine maruz kalmış.
4)türbeye borcak köyünün girişinden sağa dönen toprak yoldan ulaşılıyor. bu yol maden sahasına giden yol, madene giden yoldan tepeye doğru sapıp türbenin bulunduğu tepeye varıyorsunuz.
5) şahsi fikrim burada araştırmalar yapılması için bir vakıf-dernek kurulmalı, zira bölgede isa sofi türbesi dışında o döneme ait gök tanrı inancının varlığını ortaya çıkaracak başka türbe, mezar alanları ve kurganlar da bulunması olasılığı var. burası özellikle anadolu türk tarihi için son derece önemli bir bölge.
Türk Mitolojisinde En Çok Adı Geçen Kadınların Başında Gelen Tanrıça: Umay
