Dahi Anlamına Gelen De'nin Kökeni Nereden Geliyor?

eski türkçede tak- fiili (bugün hâlen kullandığımız anlamdaki 'takmak') bünyesine getirilen vokalgerundiumu (gerundium: zarf fiil - vokal : filoloji ve fonolojide ünlü seslere verilen ad) eski olan -ı ile kelime "takı" hâlinde kalıplaşmıştır. bu "takı" sözü, "takarak" anlamından > "da/de, daha, dahi" anlamları kazanmıştır. kimi zaman 've' işleviyle kullandığına da rastlanmıştır.

bu 'takı' kelimesi batı türkçesinin (eski anadolu türkçesi) oluşumunda t>d ve k>h ses değişikliklerine uğrayarak dahı ve sonra dahi olmuştur (uzun a şeklinde dâhi değil, kısa a ile dahi şeklinde okunur. dâhi, arapça dehaet kökünden gelen bir kelimedir.) aynı zamanda daha sözü de buradan gelmektedir.

bu arada, eski türkçe içerisinde ma/me şeklinde görülen bir bağlaç vardır. bu bağlaç 'dahi' anlamındadır. bu ma/me bağlacı yukarıda ifade ettiğimiz dahi ve daha sözlerindeki 'da' sesinin benzeşmesiyle (analoji) da/de şeklini almıştır.

bugün pek çok tartışmaya yol açan dahi anlamına gelen denin kökeni böyledir.

türkçe sondan eklemeli bir dildir. dilin içerisindeki pek çok ek, isim ve fiil kök ve gövdelerine sondan eklenir, çekim de yapım da böyledir. eklerin dışında kalan bağlaçlar ise kabaca adı da üstünde olmak üzere kelimeleri birbirlerine bağlamaya yararlar. da/de bağlacı da kökeni üzere bir ek olmadığı için asla birleşik yazılamaz, bağladığı kelimelerle ses uyumuna girerek sertleşemez (çok ta, pek te gibi...)