Dizlerinin Üzerinde Yaşamaktansa Ayakta Ölmeyi Yeğleyen Meksikalı Devrimci: Emiliano Zapata

1873-1913 yılları arasında yaşamış olan bu melez köylü, okuma yazması yoktur. 

general porfirio diaz'ın diktatörlüğüne karşı, zapata, ayala'da büyük toprak sahiplerine
karşı ayaklandı. zapata'nın yanındakiler ilk başlarda, silaha, sadece kendilerine yapılan
saldırıları püskürtmek için sarılıyorlardı. yaklaşık bir yıl sonra, toprağın halka dağıtılmasını
savunan francisco madero'nun devrimcileriyle görüştü. 

madero başkan seçildi fakat daha sonra zaptedemediği bu halkı silahsızlandırmaya çalıştı, oyalamak istedi. zapata ve yanındakiler tekrar silaha sarıldı, ve ayala planı'nı ortaya attı. daha sonra madero, general huerta -türlü reforma karşıdır- tarafından devrildiğinde, zapata 'tierra y libertad' sloganıyla bazı yerleri ele geçirdi ve büyük arazileri halka dağıtmaya başladı. kuzey bölgelerde ayaklanan pancho villa ile güçlerini birleştirdi ve mexico city'e girdiler, carranza'yı uzaklaştırarak iktidara geçtiler.  daha sonra carranza tekrar iktidara geldi ve 10 nisan 1919'da, zapata, carranza'nın emriyle katledildi.

tüm hayatı boyunca, kişisel tutkulardan ve açgözlülükten uzak durdu, kendisi için hiçbirşey istemeyen ve almayan tek devrim komutanıdır.

faşist devlet başkanı huerta'yı savaşarak yenmiş devrimcilerden biridir. pancho villa, carranza ve en önemlisi alvaro obregon, devrimin diğer önemli liderleridir. huerta'yı devirdikten sonra bu liderler kendi aralarında anlaşmazlığa düşüp ikili gruplara ayrılmış, politik ve sıcak savaşa devam etmişlerdir. zapata-villa vs obregon-carranza savaşları başlamıştır. zapata, 1919'da taraf değiştirmek istediğini söyleyen carranza'nın davetini kabul etmiş ve tuzağa düşerek öldürülmüştür. dolayısıyla, carranza, meksika tarihine hispanik iago olarak geçmiş, "şerefsiz" lafı arkasından en çok edilen ademoğlu olmuştur belki de. villa ve zapata ortadan kalkınca -ki villa'ya ne oldu bilmiyorum, araştırmakla uğraşamıyorum, uykum var, sıkıntılıyım, ölüyorum- , obregon ve carranza savaşı başlamış, bu güç çatışması, muhteşem devrimden ancak 10 sene sonra obregon'un zaferi ile sonuçlanmıştır.

zapata'nın diğer devrim liderlerinden farkı, entelektüel bir politikacı olmamasıydı, halkın arasından çıkmış, meksika köylüsü, yucatlan sergüzeşti, eğitimsiz ama çok zeki bir liderdi. sloganı, trademark'ı olan "tierra y libertad" bugün bile kullanılan bir slogan. zaten görünüşe göre, dört lider arasındaki tek gerçek devrimci gerçekten de zapata idi, bunu böyle söylememin temel sebebi ise "ayala planı" isimli bildirisiydi.

bu bildiri, meksika tarihindeki en radikal değişim planıydı, toprakların kademeli olarak kamulaştırılmasını ve devrim sırasında kayıp veren ailelere maaş bağlanmasını öngörüyordu. metin o kadar beceriksizce ve hata dolu yazılmıştı ki -misal dahi anlamındaki de ve soru eki mi birleşik-, devrimcilerin devlet başkanı madero, ülkenin en büyük gazetesine şu emri vermişti: "bu metni olduğu gibi basın ki herkes zapata'nın aptalın ve delinin biri olduğunu öğrensin." oysa, meksika halkı da eğitimsizdi, onların da "dahi anlamındaki de"nin ayrı yazılacağından haberi yoktu, sözlükçü değildiler ve emilliano'nun manifestosu, gramatik asaletini koruyamasa da, halkın dilinden konuşuyordu. manifesto basılır basılmaz meksika tarihinin en popüler bildirgesi haline geldi; hala öyle. -sub commandate'nin 2001'de silah bıraktıktan sonra meksiko siti'den yaptığı konuşmayı tenzih etmek isterim-

zapata'nın, 4 devrimci lider arasından en tanınanı olmasının sebebi john steinback'in onun hayatı üzerine bir senaryo yazması ve filmin elia kazan tarafından yönetilmiş olmasıdır aynı zamanda. steinback, onu, ölümünden sonra gücü artan che, isa, jan dark gibi figürlerle kıyaslamış ve baskıya karşı çıkmanın evrensel bir sembolü olarak görmüştü. gerçi viva zapata adlı bu filmde, emilliano'yu, gözleri iki yandan bantlanmış bir marlon brando oynamış, bezbebek, kukla gibi grotesk görüntüsüyle filmden zerre keyif almamızı engellemişti.

ha, 90'lar meksikasının yeni devrimci hareketinin de "zapatista hareketi" ismini almasının sebebi de ayrıca bunlardır.