Dünya Tarihinin Bilinen İlk Yazılı Antlaşması: Kadeş Antlaşması
"kocam öldü. bir oğlum da yoktur. senin ise bir çok oğlun olduğunu söylüyorlar. eğer sen, oğullarından birini bana verirsen, o, kocam olabilir. hiçbir surette bir kölemi alıp kocam yapmak istemem! korkuyorum!"
evet, taş mektupta üç bin yıl önce böyle diyordu nefertiti veya belki de kızı ankhesenamun.
şimdi hikayenin en başına dönelim
kadeş savaşı, milattan önce 1296 yılında olmuştur. mücadele ve küçük çaplı savaşlar m.ö. 1280 (1278) yılına kadar yaklaşık 17 sene sürmüştür. m.ö. 1280 yılında kadeş antlaşması imzalanmıştır. savaşan ve sonunda antlaşma imzalayan devletler hitit ve mısır idi.
milattan önce 2.000'li yıllarda anadolu'da hitit devleti, mezapotamya'da babil ve asur devletleri, mısır'da ise eski mısır sülaleleri yaşıyordu. bu dönemde en güçlü devletler mısır ve sonrasında hitit idi. özellikle mezopotamya ovası sidik mücadelelerine (buradaki sidik tarihi bir isim değil, bildiğin sidik) sahne oluyordu.
savaş öncesi hitit
hitit kralı şuppiluliuma tahta çıktığında çevredeki en kuvvetli devlet mısır'dı. şuppiluliuma mısır'dan tırstığı için mısır'a saldırmamaya özen gösteriyordu. mısırdaki dini karışıklıktan yararlanarak mitanni devletine saldırarak tüm şehirleri ele geçirdi ve gücüne güç kattı.
savaş öncesi mısır
neferkheperure amenhotep yani iv. amenofis, kendi ilan ettiği yeni dini atonizm ile meşguldü. iv. amenofis çok tanrılı (ra, maat, hathor, isis, nephthys, set, thoth) din yerine tek tanrılı (aton) dini yaymak için çalışmıştır. amon rahipleri tarafından zehirlenerek öldürülmüştür. iv. amenofis'e akhenaton da denir. yani aton'un hizmetkarı.
tarihçi ernst gombrich şöyle yazıyor: "... eski geleneğin kutsadığı birçok alışkanlığı kaldırıp, halkının, garip bir biçimde betimlenmiş sayısız tanrısına saygı göstermek istemedi. onun için tek bir yüce tanrı vardı, o da aton'du. aton'a taptı ve onu güneş biçiminde imgeleştirtti. öteki tanrıların rahiplerinin etkisinden korunmak için, sarayını bugünkü el-amarna'ya taşıdı..."
iv. amenofis'in (akhenaton) ailesini hepimiz ismen de olsa tanıyoruz. karısının ismi nefertiti, 8 yaşında tahta geçip 18 yaşında ölen ve soyun tamamen kurumasına sebep olan oğlunun ismi ise tutankhamon. kızının adı ise ankheseenpaton (ankhesenamun). sülale yok olunca da kurmaya çalıştığı din ve el-amarna şehri yok edildi. işte mısır'ın dini konular yüzünden kafasını kaşıyacak ve etraf ile ilgilenecek vakti yoktu.
gizemli mektup
hitit kralı şuppiluliuma mitanni'lerin anasını ağlattıktan ve iv. amenofis (akhenaton) öldürüldükten sonra şuppiluliuma'ya dahamunzu imzasıyla bir mektu gelir. dahamunzu (mısır dilindeki hemet nasu yani kralık karısı kelimesinin hititçe versiyonu) şöyle der:
"kocam öldü. bir oğlum da yoktur. senin ise bir çok oğlun olduğunu söylüyorlar. eğer sen, oğullarından birini bana verirsen, o, kocam olabilir. hiçbir surette bir kölemi alıp kocam yapmak istemem! .. korkuyorum!"
bu mektubu kimin yazdığı kesin olarak bilinmemekle birlikte bir görüş iv. amenofis'in (akhenaton) karısı nefertiti olduğunu, bir görüş de iv. amenofis'in (akhenaton) kızı ankheseenpaton (ankhesenamun) olduğunu ileri sürer. (ankhesenamun da başvezir horemheb'den tırsıyor gerçi abla haklıymış çünkü horemheb tahta geçince başta atonizm dini olmak üzere olmak üzere sülalesini yeryüzünden siliyor.)
yerin kulağı var. şuppiluliuma'nın da kulağı var. şuppiluliuma yer mi? yemez tabi ki.
şuppiluliuma mektubu okuyunca şöyle der: "hayatımda şimdiye kadar başıma böyle bir şey gelmedi." (mabeyini hattuşaziti'ye dönerek) "git, doğru sözü sen bana getir. belki onlar beni aldatıyorlar. belki efendilerinin bir oğlu vardır."
hattuşaziti hemen yola çıkar ve durumun gerçekten bu şekilde olduğunu öğrenip geri döner. fakat yanında dahamunzu imzalı ikinci bir mektup daha vardır. mektupta şöyle yazar: "niçin böyle dedin? beni aldatıyorlar, eğer bir oğlum olsaydı, kendim ve ülkemin küçülmesini ister, diğer bir ülkeye yazar mıydım? sen bana inanmadın ve bana öyle dedin... ben başka hiç bir ülkeye yazmadım, yalnız sana yazdım, senin oğullarının çok olduğunu söylüyorlar, bana oğullarından birini ver, bana koca, mısır'a da kral olsun".
bu mektubun üzerine şuppiluliuma, zannanza isimli prensini mısır'a yollar. bu sırada mektupları haber alan mısır derin devleti başvezir horemheb'in hain planıyla zannanza'yı yolda pusu kurup öldürtüyor.
buna sinirlenen şuppiluliuma mısır'a bir intikam seferi düzenler ve mısır topraklarına girip amka memleketini yağmalar.
savaşa doğru
bundan sonraki süreçte şuppiluliuma, oğlu ii.mürşili ve onun da oğlu muvattali kuzey lübnan ve şam'a kadar olan bölgeyi hakimiyeti altına alıp mısırlıları gıcık etmişlerdir.
mısır o sırada eski firavunun soyunu ve atonizmi temizlemekle meşguldür. bu meşguliyetten i. sethos zamanında çıkılmıştır. i sethos ülkeyi güçlendirerek kuzey suriye taraflarına seferler düzenlemiştir. ii. sethos'tan sonra ülkenin başına oğlu ii. ramses geçmiştir.
ii. ramses kim mi? kesin olmamakla birlikte israiloğullarını (bildiğin yahudi) mısır'dan kovan firavun. islam tarihine göre hz.musa israiloğulları ile mısır'dan vadedilen topraklara giderken takip eden ve kızıldenizin sularında boğulan firavun. 1302 de doğdu ve 1213'de ölene kadar tahtta kaldı.
eşit güce gelen bu iki ülkenin suriye üzerindeki kovalamacaları büyük bir savaşı kaçınılmaz hale getirmiştir vee...
savaş
hitit kralı muvattali ve ii.ramses birbirlerine doğru ordularını harekete geçirdiler. mısır kaynaklarına göre hitit ordusunda 17.000 (8 bin öncü 9 bin artçı) asker ve 4.500 savaş arabası vardır. (o zamanın tankı) mısır kaynakları mısır ordusunun sayısı hakkında bilgi vermemektedir ama 20.000 piyade 2.000 atlı savaş arabası olduğu varsayılmaktadır.
mısır ordusu 4 kolordu idi. bunların adı amon (ana ordu) ra, ptah ve sutekh idi. sankim ii.ramses tek tanrı dinini getirmeye çalışıp tarih sahnesinden silinen iv. amenofis'e (akhenaton) inat olsun diye mısır tanrılarının isimlerini kolordularına vermişti.
neyse sürekli doğru-yanlış istihbaratlar ile ordular uygun bir yerde karşılaşmayı beklerken muvattili ordusuyla kadeş'in doğusunda iken ii.ramses'in en öndeki amon ordusu kadeş'in batısından muvattili'nin ordusunun arkasına geçmişti. fakat bu bilinçli bir hamle değildi. hatta ii.ramses hamleyi bayağı bir geç farketmiştir. iki taraf arasında sıkışan hitit ordusu cansiperane bir savaş vermiştir.
mısır kaynakları hititlilerin hepsinin kılıştan geçirildiğini yazar. fakat kendileri de çok büyük kayıp vermişlerdir. savaşın sonucu tam olarak bilinmemektedir. bir görüşe göre savaştan sonra savaşın sebebi olan amurru krallığının hititlerde kalması hititlerin kazandığını gösterir. fakat bu savaştan sonra mücadele ve küçük çaplı savaşların kadeş antlaşması yapılan m.ö. 1280 (1278) yılına kadar sürmesi belki de iki tarafında yenişemediğini gösterir.
kadeş antlaşması
kadeş antlaşması, kadeş savaşı ve davam eden mücadelenin 16-18 yıl arasında sürmesinden sonra milattan önce 1280-1278 yıllarında imzalanmıştır. anlaşmanın imzalanmasının en büyük sebeplerinden biri hitit-mısır çekişmesinden faydalanan asur'luların mitanni devleti'nin büyük kısmını ele geçirmesi ve her iki ülke için de tehdit haline gelmesidir.
bu sırada kadeş savaşı'na katılan hitit kralı'nın yerine oğlu urhi teşup geçmiş, o da tahttan indirilerek yerine iii. hattuşuli geçmiştir.
yaklaşan tehlikeyi ayıkan iii.hattuşili, ii.ramses'e haber göndererek barış yapmak istediğini bildirmiş ve bu teklif ii.ramses tarafından kabul edilmiştir. antlaşma iki gümüş tablette hazırlanmış ve taraflar antlaşmayı birbirlerine göndermişlerdir. şu ana kadar antlaşmalar bulunamamıştır fakat kil tablet kopyaları boğazköy kazılarında bulunmuştur.
antlaşma sonucu kuzey suriye'ye hitit hakim olmuştur. mısır bu antlaşmadan çok kısa bir süre sonra yeni gelen bir hint avrupa akını ile önce sömürgelerini kaybedecek sonra da tarih sahnesinden silinecektir.
antlaşmanın kil kopyası boğazkale (hattuşaş) kazılarında bulunmuştur. şu an istanbul arkeoloji müzesi'ndedir.
derleyen: uçan adam (ben)
daha fazlası için: http://uktetarih.blogspot.com/
kadeş antlaşması'nın önemi
hitit hükümdarı 3. hattuşili ve mısır hükümdarı 2. ramses arasında kadeş savaşı sonrası yapılan bu antlaşma bilinen en eski (ilk) barış antlaşmasıdır.
ayrıca bu antlaşma hitit kralı ve mısır kralı tarafından yazılmış iki versiyondan oluşmaktadır. şu an istanbul'da sergilenen ve zamanında hititler'de bulunan mısır versiyonudur. aynı şekilde mısır'da karnak tapınağı'nın duvarında bulunan da antlaşmanın hitit kralı tarafından yazılmış halidir.
bu antlaşma sonrası sağlanan sukünet ortamında 2. ramses in kendini inşaat işlerine verdiği ve mısırın tüm o piramitlerinin, tapınaklarının vs. çok büyük bir çoğunluğunun kadeş sonrası dönemde yapıldığı da bilinmektedir.
o zamana kadar birbirini düşman gören bu iki hükümdar antlaşma metinlerinde birbirinden "kardeşim" diye bahsetmektedir. ki sonrası bence daha da ilginç, neredeyse ailecek görüşen komşular moduna giren bu iki hükümdar ve eşlerinin arasından su sızmamaya başlamış. örneğin; bulunan mektuplardan birinde mısır kraliçesi hitit kraliçesine sağlığını sıhhatini soruyor, "kız kardeşimin iyi olmasını temenni ederim" vb. yorumlarda bulunuyor. yine başka bi mektupta hattuşili, ramses'ten çocuğu olmayan kızkardeşi için ilaç istiyor, ramses de cevaben hattuşilinin kızkardeşinin bildiği kadarıyla 50 yaşında olduğunu, o yaştaki bir kadının çocuk yapmasını sağlayacak ilaç olmayacağını falan söylüyor.
yani uzun yıllar birbirini yok etmeye uğraşan bu iki ülke ve kralları barış ortamını çok da güzel muhafaza edebildiği gibi, daha da ileri gidip birbirlerinin insan yönlerini görmeye başlıyor ki bu da mesela çok zorunlu olmadıkları ve hatta bu tür barış sonrası metinlerde bile hemen hemen hiç rastlanmayan bir şey..
son olarak, bu antlaşmanın bir kopyasının da birleşmiş milletlerin new york binasında sergilendiğini belirtmek istiyorum.
Mezarı Açıldıktan Sonra Büyük Üne Kavuşan Mısır Firavunu: Tutankamon
