Dünya'daki Yaşam Formlarının Kısa Sürede Aşırı Çeşitlendiği İlginç Dönem: Kambriyen Patlaması
yeryüzündeki ilk yaşam bulguları olan prokaryot formun yaklaşık iki buçuk milyar yıllık hükümranlığı ardından (prekambriyen) gelen ve kabaca günümüzden 600 milyon yıl önceye tarihlenen (ki jeolojik olarak bu süre ancak yeryüzü yaşının onda birine denk düşer) dönemdir.
prokaryotik yaşamdan ökaryotik yaşama geçişin ve bunun doğal sonucu olarak da yaşam formlarındaki çeşitlenmenin ivmelenmesinin miladıdır. bilim insanları bu dönemin başlangıcını big-bang'le kıyaslayarak bir "kambriyen patlama"dan bahseder.
bu miladın en temel özelliği artık yeryüzünde hücre diyebileceğimiz yapıların oluşumuna ve dolayısıyla da çok hücreliliğe geçişe yataklık etmesidir. zira daha önceki dönemlerde de birtakım yaşam formlarına rastlanmış (prokaryot) ancak bu formların bilinen örneklerinde bir hücrenin karakteristiği olan hücre çekirdeği, kromozom gibi yapılar bulgulanamamıştır. kambriyen patlama, hücrelerin gelişimiyle beraber farklı koşullarda farklı türlerin gelişimine de yol açarak, ilk omurgalı canlı örneklerinin ortaya çıkışına da tanıklık eder.
darwin'i epey meşgul etmiş, meşhur bilimadamı stephen jay gould'un sayesinde epey ünlenmiş bir kavram bu. tabii ünlenmesinin asıl nedeni bu zamanın, bu patlamanın bir nevi yaratılış olarak yorumlanması. bu benzerlik yüzünden de kötü niyetli yazarların yarım yamalak bilgilenmiş insanları manipüle etmesi kolay.
wiki'deki başlığını uzun uzun okur isteyen ama özetle, kambriyen patlamasından önce de hayat vardı, ilk zamanlarda sanıldığı gibi bugün aşina olduğumuz belli başlı hayvan çeşitlerinin atalarının hepsi bu dönemde ortaya çıkmadı, birçoğu çok önceden beri vardı, patlama denen zaman dilimi birkaç on milyon yılı kapsıyor. bilimsel açıdan daha önemli bir gelişme ise, asıl patlamanın gould'un iddia ettiği gibi kalıcı morfolojik şekillenmeden çok evrimsel deneylemede olması (experimentation yanı, siz nasıl diyorsunuz)...
adını ingiltere'nin galler bölgesinin eski çağlardaki adı olan cambria'dan almaktadır
ilk kez burada incelendiği için bu adı almıştır. 40 milyon yıllık bir zaman dilimine sahiptir. canlıların ilk çıkış tarihi olarak bu dönem seçilse de prekambriyen öncesi canlıları olduğu tahmin edilmektedir. ancak bunları kanıtlayacak bir fosil veya iz bulmak çok zordur. zira bu dönemdeki (prekambriyen) canlılarda fosil oluşturacak herhangi bir uzuv veya kavkı bulunmamaktadır. kambriyen ise prekambriyen üzerine diskordans şeklinde yerleşmiştir. bu dönemin en önemli ve ayırt edici fosili trilobitlerdir. bunların azalması ile kambriyen biter.
kambriyen patlamasının kanıtlanması ya da yanlışlanması evrimle hiçbir şekilde çelişmez. evrim herhangi bir yoldan ilerlemiş olabilir, arada değişen koşullara göre tür patlamasına da neden olur, heyecana gerek yok.
3.6 milyar yıl önce ortaya çıkan basit tek hücreli canlıların ardından çok hücreli canlılara 1.7 milyar yıl önce rastlanmış ve bu çok hücreli organizmaların birinci zaman denen paleozoyik (=paleozoik) dönemdeki çılgın artışına isim olmuş artışlarıdır. bu dönemde omurgalılar da dahil olmak üzere hücreli hayvanların ataları ortaya çıkmış, bitki-hayvan nüfusu dünyayı sarmaya başlamış.
şurada farklı bir açıdan muazzam bir deneyi yapılmış
“kambriyen patlaması diye tabir edilen olgu, yeni vücut tiplerinin aniden ortaya çıkışından ziyade, belki yalnızca vücut boyutlarındaki büyümeden ibaretti. memelilerin yüz milyonlarca yıl boyunca, dinozorlar yeryüzünden silinene dek doğru zamanı bekleyip daha sonra da gezegenin dört bir yanında ansızın ortaya çıkıp yayıldığını, dinozorlar yok olduktan sonra memelilerin vücut boyutlarının çarpıcı bir hızla büyüdüğünü biliyoruz. gerçi hız derken elbette jeolojik bağlamda bir hızı kastediyorum. milyonlarca yıldan söz ediyoruz hala.”
