Ejderha Mitinin Türk Kültürü ve Mitolojisindeki Yerinin Kapsamlı Bir Dökümü

ejderha motifi türklere muhtemelen çinden gelen bir motiftir.

hatta hunlar kendi başkentlerine “ejderha şehri” (lung-c’héng) adını vermişlerdi. “ejderha” motifi halkın arasına karıştıkça zaman zaman “yılan”a dönüşür.

dilbilimde, halkların kullandıkları dilin kelime dağarcığının yaşadıkları ortama göre şekillendiğinden bahsedilir.

eski türkçede “ejderha” ile ilgili birçok kelime ve deyim görebiliyoruz:

(kırgızca) acıdaar: ejderha, korkunç bir hayvan, timsah.

(kırgızca) aydakar: ejderha, duyulmamış, görülmemiş bir hayvan

yel büke: büke; ejderha, yel; cin. (yedi başlı yel büke. yiğitlere de böyle dendiği vakidir. yelbegen kelimesinin kökeni de yel büke’ye dayanır.)

(kırgızca) bayan, çegir bayan: alıcı kuşların koruyucusu efsanevi bir hayvan

sırastı: efsanevi bir yılanın adı.

yedi başlı ejderha motifi de (anadolu masallarındaki yedi başlı devler gibi) çok sözü geçen bir motiftir.

dede korkut şöyle der:

“yedi başlı ejderhaya yetip vardım,
heybetinden şol gözüm yaşardı.
hey gözüm, namerd gözüm, muhanned gözüm!
bir yılandan ne vardı ki korktun, dedim.
anda dahi erim, beyim diye övünmedim.”

dede korkut’ta “evren”, gökyüzünde bir varlık gibi görünür. hatta kazan bey, basat’a şöyle der;

“kara evren koptu tepegöz! arş yüzünde çevirdim, alamadım, basat!
kara kaplan koptu tepegöz! kara kara dağlara çevirdim alamadım, basat!”

eski türklerin “yedi başlı evren”i anadolu’da da karşımıza çıkar. (“erenler evreni karaçuk çoban / ademiler evreni deli dumrul – dede korkut)

göktürkler’de ise “on yedi başlı evren” kutlu sayılır.

osmanlılarda ise “evren” çoğunlukla büyük bir yılan olarak tanımlanır. uzun yıllar dış kültürlerden ve tesirlerden en az etkilenen toplumlardan olan altay türkleri ise çin ejderhaları yerine kendi efsanevi büyük yılanlarını anlatırlar.

türk kavimlerinin hemen hepsinin anlatılarında bulunan “atlarla ejderhaların çiftleşmesi” ve “ejder gölleri” çin’de de görülür. bu göllerin en çok tanrı dağlarının çevresinde bulunduğu anlatılır. en iyi cins atlar, bu göllerde ejderlerle atların çiftleşmesinden doğarlarmış.

hatta hacı bektaş veli ile ilgili şöyle bir anlatı vardır: “hacı bektaş kapısını berkitip içeride evren donunu giyip başını rast kapıdan yana koyup yattı.”