Heath Ledger'ın Joker'inin Başarılı Bir Film Karakteri Olmasının Arkasındaki Nedenler
ister çok sıra dışı olsun, ister günlük hayattan biri olsun karakter yazabilmek tüm anlatılar için çok önemlidir. bu durum kısa filmler için de geçerli, dev bütçeli filmler için de. hatta yazılan karakterin bir insan olmasına da gerek yok, bir arabayı da (bkz: back to the future) gayet karakter olarak filme ekleyebilirsiniz.
bunu yapabilmek için en iyi yöntem de daha önce yazılmış karakterleri çalışmaktır. ama bir karakter nasıl yazılır, nasıl çözümlenir daha önce öğrenmediyseniz ya da pratiğiniz yoksa bu iş hayli zor olabilir çünkü sinemada en temel gerekliliklerden biri yazım tekniğini gizlemektir. böylece izleyici hikayenin içine daha kolay dahil edilebilir.
yine de gözünüz korkmasın çünkü hiçbir karakter çözülemez değildir. ben de karakterler yaratılırken hangi teknikler kullanılıyor ve sinema tarihine efsane olarak geçmiş karakterler nasıl yazılmış anlatmaya karar verdim. şimdi heath ledger'ın joker'iyle başlayalım. neden joaquin phoenix değil de nolan'ın karakterini seçtim onu da yazının içinde ayrıca açıklayacağım.
yazının video halini görmek isterseniz de linki en sona bırakıyorum. şimdi hazırsanız başlayalım.
1) tahmin edilemez olmak
şimdi süper kahramanlar ve onların düşmanları hakkında bilmemiz gereken ilk şey bu karakterlerin dönemin ruhuyla birlikte değişmeleridir. mesela daha önceleri metropolis semalarında gezen superman'in artık orta doğu'yu ziyaret ettiğini görürüz, ya da daha öncesinde nükleer güçle açıklanan bilimsel / fantastik konular artık kuantum fiziğiyle falan açıklanıyor.
bu durum sinemaya misafir olan joker karakterleri için de geçerli. mesela jack nicholson'ın büyük bir ürkütücülükle canlandırdığı joker aslında bir mafya üyesi ve çizgi film/çocuksu kabus arası bir duruşu var. joaquin phoenix'in jokeri de benzer şekilde doomer akımının yükseldiği, yeni neslin topluma uyum sağlayamama sorunları yaşadığı bir dönemin ürünü. bu nedenle bu iki joker'in ortaya çıkış noktaları belli olduğu için yaptıkları da bir şekilde tahmin edilebilirdir aslında.
heath ledger'ın jokeri ise böyle değil. birincisi nolan'ın filmlerinde suçluların nasıl ortaya çıktığı üzerine pek durulmaz. bruce wayne'in ailesinin öldürülmesi dışında dünya tim burton'ın gotham'ı ya da 2019 yapımı joker'le kıyaslandığında daha düzgün görünür. daha doğrusu bruce wayne'in zengin hayatına daha fazla vakit ayrıldığı için biz şehrin bu kısmını göremeyiz ve bu nedenle, neden - sonuç ilişkisi daha geri plana itilir.
işte bu durum heath ledger'ın canlandırdığı joker'in daha tahmin edilemez ve ürkütücü olmasına yol açar. mesela kimse mafyadan çaldığı parayı cayır cayır yakacağını o sahneye gelene kadar bilmiyordu. ya da baştaki banka soygununda herkesin birbirini öldüreceği bir plan yaptığını ve sonunda tek kendisinin kalacağını tahmin etmiyordu. bi de sahne o kadar hızlı gelişiyor ki son maskeden kendi makyajlı yüzü çıkınca donup kalmaktan kendinizi alamıyorsunuz.
bu duruma senaristlerin katkısı da çok büyük. mesela joker'in ağzından herhangi bir motivasyonu olmadığını söylüyorlar (arabaları kovalayan köpek örneği üzerinden). şimdi neyi neden yaptığı bilinmeyen bir karakteri nasıl durduracaksın? işte bu nokta heath ledger'ın joker'ini tahmin edilemez kılıyor, bu da karakteri hem ürkütücü hem de efsane haline getiriyor.
2) geçmişinin belirsiz olması
normalde bir karakter yaratırken ne kadar çok neden - sonuç ilişkisi yazarsanız yazdığınız karakter o kadar iyi çalışır. bunları birebir seyirciye ya da okuyucuya anlatmak zorunda da değilsiniz ayrıca. sezdirseniz yeterli. bu neden sonuç ilişkisi süper kahraman işlerinde daha yüksekten açılmak zorundadır. mesela izleyiciyi, birinin dünyanın çevresinde neredeyse ışık hızında uçtuğuna inandırmak istiyorsanız onu uzaylı falan yapmanız gerekir. ya da atomları falan kontrol eden insanüstü bir karakter yazacaksanız o kişiyi önce gerçekten atomlarına ayırmalısınız.
bu standart yazım şekli ve ledger'ın jokerini efsane yapan şeylerden biri de bu aslında. karakterin geçmişiyle alakalı doğru düzgün hiçbir bilgi yok. yaralarının nasıl oluştuğuna dair anlattığı şeyler var ama bu hikayenin de iki farklı versiyonunu dinliyoruz.
peki normalde bir eksiklik olacak bu durum joker'de nasıl işe yarar hale geliyor? şimdi ledger'ın jokerinin temelinde kaos var. burada yazımı da tekniğe uydurarak neden - sonuç ilişkisini ortadan kaldırıp karakteri tümden kaosa teslim ediyorlar. ayrıca sinema izleyicisi olmak bir yerde alışkanlıktır. yani filmleri izleye izleye temel mekaniklere aşina olursunuz. bu filmde ise temel alışkanlığınızı sarstıklarından ve olması gereken bir şeyi size bile isteye teslim etmediklerinden karakteri her gördüğünüzde tedirgin oluyorsunuz. ha bu çok sıra dışı bir kullanım bu arada ve nolan kardeşler değilseniz elinizde patlama ihtimali çok yüksek ama deneye deneye en azından karakteri çalıştıracak bir yere ulaşabilirsiniz diye düşünüyorum. kolay gelsin ama.
3) kontrol
neden / sonuç ilişkisinde de bahsettiğimiz üzere jack nicholson'ın joker'i de joaquin phoenix'in joker'i de belli koşullar sonucu ortaya çıkmış karakterlerdir. özellikle joaquin phoenix'in canlandırdığı karakter çarpık toplum yapısının yarattığı duruma bir tepkidir. bu nedenle sosyoekonomik, kültürel ve politik bazı nedenlerin kontrolündedir. ve biraz da onların dayatmasıyla toplumda ortaya çıkan patlamanın bir ürünüdür. ayrıca akıl hastalıklarıyla mücadele ettiği için dünya ve hayatı onun kontrolü altında değildir. o dünyanın ve bozulmuş zihninin kontrolündedir.
heath ledger'ın jokeri ise böyle değil. ekran süresi 25 ya da 30 dakika arasında yani filmin geneline baktığınızda pek ortalıklarda yok ama olduğu her sahnede muazzam bir etki yaratıyor. çünkü sahnedeki tüm karakterler artık onun kontrolünde oluyor. mesela harvey ile olan sahnesi meşhurdur. burada joker'in silahın horozunu parmağıyla tuttuğu söyleniyor. böylece harvey tetiği çekse bile silah patlamayacak. gerçi ben silah uzmanı değilim, internette biraz araştırma yaptım, joker'in parmağını horozdan çektiği anlar da var yazmışlar. ama joker, burada sadace silahı değil, harvey'nin tüm benliğini yapacağı tercihleri ve başına gelenleri kontrol ediyor zaten. o nedenle silah ufak bir detay olarak kalıyor.
ayrıca joker'in yakalandığı sahneye bakın. biz burada harvey, batman ve müfettiş gordon karakterlerinin joker'e karşı minik de olsa bir zafer kazandığını düşünüyorduk aslında ama joker planını çok önceden harekete geçirmiş. batman ile sorguya girerken harvey ve rachel'ı birilerine çoktan kaçırtıp batman'i seçim yapacak oyunun içine dahil etmiş bile. o nedenle sadece batman'den değil filmdeki tüm karakterlerden hep bir kaç adım önde kendisi. bu kontrol de onu etkileyici yapan detaylardan bir tanesi.
4) anomali
şimdi jack nicholson'ın canlandırdığı karaktere bakarsanız bu karakterin aslında içinde bulunduğu dünya ile uyumlu olduğunu görürsünüz. o filmdeki gotham müthiş gotik ve başarılı şekilde tasarlanmış olsa da aslında gerçek değildir ve joker'in gotham da yaptığı şeyler şehrin atmosferine uygundur.
benzer bir durum joaquin phoenix'in karakteri için de geçerlidir. bu bu karakter her ne kadar toplumdan dışlanmış olsa da bu dönem içinde benzer sıkıntıları yaşayan çok fazla insan var. işte düşük ücret alan, kendisine toplum tarafından değer verilmeyen, görmezden gelinen pek çok insan var maalesef.
bu nedenle bu iki joker de aslında kendi içinde bulundukları dünyanın bir ürünüdür. heath ledger'ın jokeri ise böyle değil. nolan'ın evreninde takım elbisesli yozlaşmış adamlar görüyoruz sadece. joker'e benzer hiç kimse yok. mesela batman'i öldürme teklifi yapmak için mafya üyelerinin toplantısını bastığı sahneye bakın. o sahnede ne joker'in karakterine ne de felsefesine benzer bir tane insan var. karakter tamamen anomali durumunda.
hatta çok zorlarsanız film serisinin diğer kötülerinden bile farklı olduğunu söyleyebilirsiniz. ilk filmdeki ra's al ghul ya da scarecrow, ikinci filmdeki two face hatta bane bile gerçeğe temellendirilmiş, filmlerin dünyasıyla uyumlu karakterlerdir. joker ise tamamen farklı, filmin evrenini de büken kara delik gibi bir karakter aslında.
5) oyunculuk
şimdi bu rehberde karakterin neden efsane olduğunu anlatıyoruz ama bir yandan da çözümlemesini yapıyoruz ki yazdığınız karakterlere bazı mekanikleri uyarlayabilin. peki oyunculuk konusunu yapabilir misiniz? imkansız. neden? çünkü heath ledger'ın jokeri hayatta bir kere denk gelecek bir performans. özellikle hazırlık süreci çok zorlu geçiyor ve ledger, bir oyuncu olarak kendisini tamamen joker karakterine açıyor. işte günlük tutması olsun, kendisini 1 ay otel odasına kapatması olsun, insanları kaçırdığı videoları kendisinin çekmesi olsun, gordon'ın terfi aldığı sahnede doğaçlama olarak alkışlaması olsun oyunculuk olarak çok büyük katkısı var.
bunu da kolay kolay birinden isteyemezsiniz. zaten heath ledger da bir metot oyuncusu ve bu oyunculuk tekniğinde insanın gerçekten çok ama çok fazla hazırlık yapması gerekiyor. ha yöntem bi de tehlikeli üzerine her ne kadar ledger'ın ölümünden sonra yapılan röportajlarda karakterin bunda bir etkisi olmadığını açıkça ifade edilse de sistemin kurucusu olan stanislavski bile tekniğin teorisini yazdığı kitabında oyuncunun psikolojisini mahvedecek durumlardan bahsediyor. o nedenle oscar peşinde koşmayacaksanız metod oyunculuğundan uzak durmak en mantıklısı.
bir de diyeceksiniz ki joaquin phoenix'in joker'i oyunculuk olarak efsane değil miydi? evet efsaneydi ama aslında phoenix'in karakteri canlandırmadaki başarısı çok da şaşırtıcı değil. mesela daha öncesinde rol aldığı the master filmine bakarsanız zaten arthur'u rahatlıkla canlandırabileceğini tahmin ediyorsunuz. heath ledger ise evet başarılı bir oyuncu ama filmografisine baktığınızda bir psikopatı bu kadar iyi canlandıracağını tahmin etmek kolay değil. o nedenle performansı ayrı bir sürpriz unsuru.
sonuç olarak
hem heath ledger'ın performansıyla hem de yazımın başarısıyla ortaya sinema tarihinin en başarılı karakterlerinden biri çıkmış. sebepleri de bu şekilde. yazının başında bir de konuyu video olarak da anlattığımı söylemiştim. onun linkini de aşağıda bulabilirsiniz. görüşmek üzere:
Sinema ve Edebiyatta Neden Kötü Karakterlere Daha Çok Sempati Duyar Olduk?
