Sleepy Hollow'u Diğer Korku Filmlerinden Ayıran İnce Özellikler
çoğu insanın sinemaya ilgisi korku filmleriyle başlar
çünkü büyük dramaların kıymeti erken yaşlarda anlaşılmaz. pazar gündüzleri yayınlanan kovboy filmleri ile biraz daha geç yatmanıza izin verilen günlerde izlediğiniz aksiyon filmleri de sinemanın büyüsünü tam hissettirmez. çünkü çocukluk döneminde bu filmlerin hayatınızda rutin bir yeri vardır. bu yüzden bu filmleri izlerken farklı bir şey yaptığınızı düşünmezsiniz. ancak korku filmleri öyle değildir.
çünkü korku filmi demek atmosfer demektir. ışıklar kapatılır, kışsa battaniyenin altına girilir ve muhtemelen birkaç gün boyunca kabuslarınızı süsleyecek film izlenmeye başlanır. bu filmlerin küçük yaştaki insanlarda "sinema" algısını oluşturmasının sebebi de budur aslında. çünkü o dönem izlediğiniz filmlerde tam olarak hikaye odaklı değilsinizdir. mesela aksiyon filmlerinde amaç jackie chan'in bir takım insanları dövmesidir. jackie chan'i ya da will smith'i başka filmlerde gördüğünüzde de onları farklı karakterler olarak düşünmezsiniz. will smith yine patlamalardan kaçıp insanları kurtarıyormuş gibi görünür size.
ancak korku filmlerinin algılanışı farklıdır. çünkü filmi izlerken kendinizi atmosfere kaptırmak için çaba harcamanıza gerek yoktur. bir kere korkuyorsanız, filmin gerçekliğini de kabul etmiş olursunuz. ve bunu birden çok kere yaptığınızda sinemanın sizi bambaşka evrenlere götüren çok farklı bir alan olduğunu fark edersiniz. çoğu kişi için sinema sevgisi de böyle başlar.
bir scooby doo hayranı olarak ben de küçükken pek çok korku filmi izledim. genelde herkes yattıktan sesi en kısıkta tutarak gizlice izlerdim bu filmleri. sleepy hollow da benim o dönemde izleyip sevdiğim bir filmdi. ancak bu film diğerlerine göre aklımda daha fazla yer etmiş çünkü o dönem izlediğim diğer filmler "bolca şiddet gösterip korkutalım." mantığındaydı. sleepy hollow'un ise aristokrat sayılabilecek farklı bir havası vardı. bunun da nedeni filmin geçtiği dönem tabi ki. çünkü sleepy hollow temelde bir korku filmi olsa da aslında içerisinde dönemine ait pek çok kültürel kod taşıyor. şimdi bu kültürel kodlar nelerdir ve filmi diğer korku filmlerinden ayırmak için nasıl kullanılmışlardır bir bakalım.
Uyarı: Spoiler içerir.
döneme ait en belirgin özellik filme de adını veren sleepy hollow. bunun bir kaç nedeni var. birincisi amerika göçmen bir toplum. ve ana kıtaya vardığında bir çok insan sleepy hollow gibi kasabalar kurarak hayatta kalmaya çalıştı. bunlar uzun süre başarılı olamasalar da bir zaman sonra yerleşik düzen oturdu ve bu kasabalar zamanla kendi zenginlerini yarattı. ekonomik güç ile de bir bürokrasi oluştu. her kasabada bir noter, bir rahip, bir yargıç bulunuyordu. bu filmde anlatılan olayların merkezinde de bu insanların olduğunu görebilirsiniz.
hikayenin kasabada geçmesinin bir diğer önemli noktası da korku unsurunun bir hurafe üzerine kurulu olması. çünkü 20 yıl önce yaşanmış olaylar bir şekilde insandan insana aktarılıyor ve sonunda ichabold'un kulağına kadar geliyor. hikayenin kasabada geçmesinin önemi şurada; şehirlerin hurafeleri olmaz. şehirde hayat çok daha hızlı aktığı için 20 sene önce olan bir olay bu kadar çok insan tarafından hatırlanmaz. ayrıca şehirlerde o dönem bile komşuluk ilişkileri zayıftı. kasaba gibi küçük komünlerde ise bütün insanlar birbirini tanıdığı için hurafe yaratabilecek ortak bir hafızaya sahip olabiliyorlar. bu filmde de herkes hayalet süvariden ürkütücü bir şekilde bahsedebilecek kadar olaya hakim.
korku ögesinin hayaletler üzerine kurulması da tesadüf değil. gerçi türkçe'ye hayalet diye çevrilmiş, yoksa süvari tam olarak hayalet değil aslında. daha çok hortlak gibi bir şey. ancak öteki dünyadan gelen bir varlık hem o yer hem zaman ile çok uyumlu bir tercih. çünkü küçük yerlerdeki en büyük eğlencelerden biri geceleri uyku kaçıracak korku hikayeleri anlatmaktır. bunlar da genelde ölüm gibi konuları işler. türkiye'de de herhangi bir köyde bulunduysanız bu anlattığım olaya denk gelmişsinizdir daha önce. zamana uymasının sebebi de o dönemde zombi, uzaylı, mutant (?) gibi şeyler kullanamazdınız çünkü zeitgeist buna müsait değildi. yine deneyebilirdiniz tabi ama bu kullanım fazla yenilikçi sayılacağı için yazacağınız hikaye korkudan çok bilim-kurgu gibi algılanacaktı.
kasabalılar için etrafta başsız bir süvarinin gezmesi çok da şaşılacak bir durum değil o yüzden. ancak aynı şey şehirden gelen insanlar için geçerli diyemeyiz. bu nedenle filmin baş karakteri ichabold crane de başsız süvari hikayesine inanmıyor en başta. böyle bir hikayenin başında ana karakterin fantastik durumu reddetmesi standart bir yazım tekniği aslında. ancak ichabold’un bu olayı reddetmesi bunun ötesinde bir durum. çünkü filmin geçtiği dönemde müthiş bir bağnazlık söz konusuydu. şimdi tarihe bakın, insanlar en fazla yüz yıldır sorunlara mantık, neden – sonuç ilişkisi ve bilim ışığında bakıyorlar. ondan öncesinde bilinmeyen, söylenceler ve hurafeler ile açıklanmaya çalışılıyordu. bunun din ile de bir alakası yok aslında. diyelim ki o dönemde yaşıyorsunuz ve gökyüzünde parlayan bir takım çatallı görüntüler var. ayrıca benjamin franklin’in adını da hiç duymadınız. insan merakı mantıklı nedenler bulamadığında bunu fantastik hikayelere bağlamaya başlar çünkü illaki bir cevaba ihtiyacı vardır. sleepy hollow sakinlerinin de olaylara bu şekilde baktığını görebilirsiniz. ichabold ise teknik ve bilimin yolunda ilerlemeyi tercih etmiş bir insan. bu nedenle etrafındaki insanların ona attığı garip bakışlar ve girdikleri tartışmalar tam olarak dönemin ruhunu yansıtıyor.
başsız süvarinin ortaya çıkışı da öyle sebepsiz değil. her ne kadar öteki dünyadan gelen kana susamış bir adam olsa da başsız süvari biri tarafından yönlendiriliyor. kendisini çağıran kişi de döneme uygun bir komplonun peşinde. o dönemin edebiyatında bu tür cinayetler hep miras için işlenirdi. her ne kadar sleepy hollow’un orijinal hikayesinin yazılmasından aşağı yukarı 100 yıl sonra yaşamış olsa da agatha christie romanları buna örnek gösterilebilir mesela. kendisinin romanlarında da zenginler, uzak akrabalar, gizli evlilikler, mirasın kalacağı şüpheliler olur hep. insanlar malikanede toplanır ve bir cinayet işlenir, kimin yaptığı bilinmez ve dedektif bu insanların arasında gezerek suçluyu bulmaya çalışır. bu sırada insanlar şöminelerin ateşinde ısınırken bir yandan evin uşağı brendi ikram eder. bu filmde de ichabod’un kasabanın ileri gelenleriyle tanıştığı bir sahne vardı. herkesin ismi ve yaptığı meslek söyleniyordu. bu sahne de tam o romanların girişi gibi olmuş.
filmin dikkat çeken bir diğer yanı da bu cinayet komplosuyla mistik olanı çok güzel birleştirmesi. amerika’nın tarihinde salem cadı mahkemeleri gibi erken döneme uzanan çok önemli olaylar var. bu tür travmatik durumlar da toplumların kültürüne işliyor haliyle. bu filmde de bir çok cadıdan bahsediliyor. ancak tim burton’ın da tarzı olduğu üzere ölüm, karanlık, çürüme, büyücülük gibi şeylere her zaman kötü gözle bakılmıyor. mesela bu cadılardan sadece miranda richardson’ın karakteri kötülük yapıyor. ormanda yaşayan cadının, ichabod’un annesinin herhangi bir kötülüğü yok. üzerine christina ricci’nin canlandırdığı katrina’nın tılsımlar ile sevdiklerini korumaya çalıştığını izliyoruz.
Spoiler'ın sonu.
gördüğünüz üzere filmin pek çok noktasında dönemin kültürüne ait ögeler var. iyi bir hikaye anlatmak için de bunlara ihtiyacınız vardır zaten. mesela bir osmanlı dönem filmi yapacaksanız, yeniçerilerden, bektaşilerden, ulemadan, halkın geçim kaynaklarından, kadılardan, tımarlı sipahilerden, ahilikten ve daha birçok şeyden bahsetmeniz gerekir. bu detaylar ne kadar çok olursa hikayeniz de o kadar inandırıcı olur. ancak detayları alıp hikayenin üstüne boca etmekle de iş çözülmez, detayları olayların akışına entegre etmeniz gerekir. sleepy hollow da bu konuda çok başarılıdır. bu yüzden de standart bir korku filmi olmanın ötesinde aynı zamanda çok iyi bir dönem filmidir de.
Sıradan Bir Korku Filmi Olmaktan Akıllı Hamleleri Sayesinde Kurtulan Film: Beetlejuice
