Hindistan'da Hayatı Özellikle Kadınlara Dar Eden Büyük Dert: Tuvalet Sorunu

evinde tuvaleti olmayan erkekle evlenilir mi? dün netflix'te izlediğim "toilet" filminin konusuydu bu. başta komedi niyetini izlediğim lakin yavaş yavaş boyut değiştirip gerçekliğe kayan bu yapım bende merak uyandırınca araştırmak istedim. tuvalet konusu hindistan'da bu kadar mı önemliydi? kısaca: evet, hem geçmişte hem de bugün hâlâ ciddi bir sorun.

hindistan'daki tuvalet sorunu

hindistan’da kadınların evde tuvalet bulamayıp açık alanda tuvaletini yapmak zorunda kalması, yalnızca hijyen meselesi değil; güvenlik, sağlık, eğitim ve toplumsal cinsiyet eşitliği alanlarını kesen çok katmanlı bir problem. 2014’te başlatılan dev “swachh bharat mission” (temiz hindistan) kampanyasıyla 109 milyon hane tuvaleti inşa edilse de, 2022’de hâlâ 157 milyon kişi (nüfusun ? %11’i) dışkısını tarlada, yol kenarında ya da nehir kıyısında yapmak zorundaydı; bunların %17’si kırsal nüfusa karşılık geliyor.

1. sorunun ölçeği

nfhs-5 (2019-21) anketine göre kırsalda her dört haneden biri hâlâ tuvalet kullanmıyor; kentte bu oran %6’ya düşüyor.

üstelik “tuvaleti var” demek “kullanılıyor” demek değil. araştırmalar, inşa edilen tuvaletlerin yaklaşık %10’unun hiç kullanılmadığını gösteriyor; su yokluğu, yerleşik alışkanlıklar ve bakım masrafı başlıca gerekçeler.

yerel örnek
maharashtra’daki nandurbar bölgesinde (2025) binlerce adivasi aile, “kâğıt üzerinde tamamlanmış” tuvaletlerin su ve para yokluğu yüzünden tuğla yığınından ibaret kalması nedeniyle hâlâ şafak sökmeden tarlaya gitmek zorunda.

2. neden özellikle kadınları vuruyor?

- cinsel şiddet: açıkta tuvalete giden kadınların tecavüze uğrama olasılığı iki kat fazla.

indianexpress.com

- sağlık: sıkıştırılmış mesane › idrar yolu enfeksiyonları; dışkı-kökenli patojenler › ishal, parazit, anemi. who’ya göre yetersiz sanitasyon yılda 564 bin ölüme yol açıyor.

- menstrüel hijyen: kız öğrencilerin %22’sinin okulunda kendine ait, kapılı-kilitli bir tuvalet yok; âdet döneminde devamsızlık yaygın.

- gündelik zaman maliyeti: kırsalda kadınlar, tuvalet için günde ortalama 30-45 dk yürümek zorunda kalabiliyor; bu, işgücüne ve eğitime katılımı azaltıyor.

3. devlet programları ve ilerleme

swachh bharat mission (sbm, 2014-2019): ? 100 milyon hane tuvaleti + 6,3 lakh (? 630 bin) kamusal tuvalet inşa edildi. who, 2014-19 arasında iyileşen sanitasyon sayesinde 300 bin ölüm ve 14 milyon daly’nin önlendiğini hesaplıyor.

sorunlar
- “önce sen yap, sonra teşvik ödeyelim” modeli, yoksul haneleri dışarıda bırakıyor.
timesofindia.indiatimes.com

- su temini ve bakım bütçesi eksik; tuvaletler depoya, oduna veya hayvan barınağına dönüştürülebiliyor.

- davranış değişikliği kampanyaları (ör. kapı-kapı eğitim) bazı bölgelerde yetersiz kaldı; insanların “tuvalet temizlemek günah/ayıp” gibi inançları sürüyor.

4. neden hâlâ “ciddi” bir sorun?

ölçek: 154 milyon kırsal sakini hâlâ açıkta; bu, avrupa birliği’nin toplam nüfusuna yakın.

- eşitsizlik: en yoksul %20’lik dilim, tuvaletsiz hanelerin %50’sinden fazlasını oluşturuyor.

- güvenlik: karanlıkta tarlaya giden kadınlar sadece insan saldırısına değil, yılan – akrep gibi hayvan ısırıklarına da açık hedef.

- sağlık yükü: hijyenden kaynaklı ishal, hindistan’da hâlâ 5 yaş altı ölüm nedenleri arasında ilk üçte.

- sürdürülebilirlik: “odf” (open defecation free) ilan edilen bazı köylerde iki-üç yıl içinde “geri dönüş” yaşanıyor; bakım-onarım bütçesi ve davranış değişikliği programları uzun soluklu değil. newsecuritybeat.org

5. ne yapılmalı?

- su-sanitasyon entegrasyonu: tuvalet + temiz su hattı + bakım fonu aynı pakette sunulmalı.

- topluluk öncülüğü: kadın liderliğinde “wash” komiteleri, tuvaletlerin düzgün kullanılmasını ve onarımı denetleyebilir.

- finansman modeli: ön ödeme zorunluluğu kaldırılıp, aşamalı hibe/ödeme sistemi getirilebilir.

- okul odaklı adımlar: kızlara özel tuvalet, ped atık kutusu ve hijyen eğitimi, devamsızlığı azaltıyor.

- davranış değişikliği: yerel dili kullanan, inanç ve kültüre duyarlı kampanyalar şart; “dışkı-atık = hastalık” temasını özellikle çocuklera öğretmek uzun vadeli fayda.

sonuç

hindistan son on yılda dünya tarihindeki en hızlı tuvalet inşa hamlelerinden birini gerçekleştirdi; ancak rakamlardaki düşüş, kadınların gündelik hayatında hissedilir güvenlik ve sağlık iyileşmesine henüz tam yansımış değil. su erişimi, bakım bütçesi ve sosyal normlar düzeltilmedikçe, “tuvalet yokluğu” kadınların bedenini, zamanını ve güvenliğini rehin almaya devam edecek. sorunu “bitti” ilan etmek yerine, kullanım kalitesine ve kadın odaklı çözümlere ağırlık vermek, hindistan’ın 2030 sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmasının ön koşulu.