HP Lovecraft ve Edgar Allan Poe ile Ünlenen "Grotesk" Kavramı Nasıl Ortaya Çıktı?
18. yüzyılda soylu egemenliğinden çıkmış olan sanat, soylu beğenisinden çıkarken beraberinde kalıpları da kırıyordu aslında
18 yüzyılda o güne değin belirlenmiş ve katı olan tanımlar değişiyor, aslında sanat bir sınıfın elinden başka bir sınıfın eline geçiyordu. burjuvazi ekonomik hayatı ve bununla paralel olan sanatı eline geçirirken beraberinde kendine özgü olan beğeni anlayışının da sanatta karşılık bulmasını istiyordu. tragedya, komedya gibi türler geçmişin raflarına kaldırılırken yerine "gözü yaşlı komedya, duygusal dram" gibi türler -başka bir deyimle ile ara türler- ortaya çıkıyordu. işte "grotesk" kavramının yolculuğu işte bu noktada başlıyordu.kesin kalıpları kırılmış olan sanatın artık farklı bir noktaya gitmesi kaçınılmazdı...
alman idealist felsefesi kökenli kalıpları kırılmış sanat gündelik olana daha çok yaklaşırken, "romantik akım" çerçevesindeki izlekte evrenin uyumu gibi felsefi söylemler sanatta hemen karşılığını buluyordu. evrenin içinde iyi ile kötü, güzel ile çirkin iç içeydi. sanatçı ise evrenin bu uyumunu görebilen yegâne kişi idi. o zaman sanatçı evrenin uyumunu zaten dile getirirdi. yani çağın özelliklerine uygun olarak gelişmekte olan ve çağdaş çelişkileri içeren "romantik dram" vasıtasıyla doğadaki güzel - çirkin ve iyi ile kötü karşıtlığını ve birleşimin ifadesi olan "grotesk"i ortaya koyardı. yani saf bir deyiş ile, grotesk olan karakter üzerinde şöyle bir karşılık buluyordu: dış görünüş itibarıyla güzel bir kişinin kötücül bir tutum sergilemesi, dış görünüş itibarı ile çirkin bir kişinin son derece iyi yürekli biri olması gibi. (örn: dorian gray'in portresi) klasik sanatın kalıplarına ve idealizmine karşıt olarak karşıtların uyumu olan grotesk kavramı işte böylesi bir noktada ilk olarak karşımıza çıkar. günümüzde kullanılan "grotesk" kavramı ise artık türün gereğinden veya tarifi reçetelerle anlatılabilecek bir düzeyden çıkıp çağın özelliklerine uygun bir tanımda kullanılmaktadır.
çağın koşulları nedeniyle ortalamadan üstün bireyin içinde bulunduğu ortalamayla ya da toplumla uyuşmazlığı sebebiyle içinde bulunulan hal grotesk kavramının içindedir
bunda gülünç olan bireyin uyuşmazlığıdır. aynı zamanda bireyin savunduğu, temsil ettiği değerin yıkımı açısından da acıklıdır. çünkü birey uzun zamandır unutulagelen bir değerin peşindedir. özden ziyade biçime endeksli bir düşünüşten, olay öze doğru kaydığında bireyin haklılık payı ortadadır. ama biçime kayan bir bakışla bakıldığında durum tuhaf abartmalı ve şaşırtıcı gözükür, bunun için de gülünç olan ortaya çıkar. yani, ortada yabancılaşmış bir birey ve bu paradoksu yaratan ve bireye her halükarda çıkış yolu kapatan bir toplum söz konusudur. kısaca bağdaşmaz, çelişkili bir varoluş savaşımıdır.
oyun kişileri'nin her biri kendi açısından bakıldığında haklıdır fakat oyun baş kişisi bu paradoksta erimeye mahkumdur. durrenmatt, grotesk'i oyunlarında sıkça kullanan bir yazar olarak karşımıza çıkmaktadır. aslen isviçreli olan yazarın, yaşadığı ülke açısından bu paradoksu en iyi anlayan yazarlardan olması bir tesadüf değildir. fizikçiler adlı oyununun baş karakteri olan "mobius" büyük bir buluş yapmasına rağmen toplumun koşulları bakımından kendisini bir akıl hastanesine kapattırmış, hatta ailesini bile -insanlık uğruna- kaybetmeyi göze almıştır. ilk başta şaka gibi başlayan tuhaf olaylar dizisi daha sonra ciddiye dönmüş, mobius yine toplum şartları nedeni ile sonuçsuz kalmıştır. ortaya çıkan durum bir açıdan bakıldığında komik, başka bir açıdan bakıldığında ise vahimdir. yan ögeler toplumu desteklediği halde mobius yalnız kalmıştır.
yine durrenmatt'ın büyük romulus adlı oyununda grotesk'i tam anlamıyla görmek mümkün. olaylar abartılı bir şekilde gözükse de atılan düğümler, daha sonra bir yere kaotik bir noktaya varır. tavuk yetiştiricisi büyük roma imparatoruna kızarken, daha sonra diyalektiğin diğer üçünün ağır basmasıyla hak vermeye başlarız. roma imparatoru büyük romulus, roma imparatorluğunun yıkımını kendi elleri ile hazırlarken kendi toplumunun daha önceden yaptığı haksızlıklara, döktüğü kanlara karşın kendini sorumlu hissetmiş, başkaldırıyı eylemsizlik olarak ortaya koymuştur. cezaya tek başına katlanmaya razıdır fakat toplum öyle bir kaotik ortam yaratmıştır ki, buna bile ulaşamaz. kısacası "grotesk" çağ içerisinde bir anlam değişikliğine giderken, çağın özelliklerini de beraberinde getirmiştir diyebiliriz...
Günümüzde Farklı Anlamlar Kazanmış Olan "Gotik" Kültür Neyin Nesidir?
