İhracatı Maksimuma Çıkarmak ve İthalatı Minimuma İndirmeyi Amaçlayan Görüş: Merkantilizm
Nedir?
ülkelerin hazinelerinin altın ve gümüş mevcutlarını artırmak için (ki o zamanlar dolar yerine bu madenler baz alınır idi) ihracata ağırlık vermesini ve devletin ekonomiye müdahale etmesini savunan bir düşünce akımıdır. 17. ve 18. yüzyıllarda var olan ülkelerce benimsenmiş ve uygulanmıştır. sanayi devrimi ile geçerliliğini kaybetmiştir.
çağının ticaret burjuvazisinin çıkarlarını temsil eden merkantilizm sanayi kapitalizminden önceki döneme adını vermiştir. sistem, parasal zenginlikle özdeşleşmiştir. merkantilistlere göre zenginliğin temel kaynağı, maddi değer kaynaklarının üretimi alanında değil, ihracat ve iç ticaretin düzenlenmesiyle paranın ve eşyanın dolanımı alanındaydı.
merkantilistlerin sahip olduğu düşünülen 4 varsayım vardır
1. ekonomik aktivitelerde karşılıklı kazanç yoktur, biri kazanırsa diğeri kaybeder
2. insanların bir doyum noktası vardır, istekleri sınırlıdır
3. uluslararası ticarette inelastik talep vardır
4. parasal teşvikler sanıldığından az işe yarar, insanlar yeteri kadar kazanıyorlarsa fazla çalışıp daha fazla kazanmak yerine işi bırakıp dinlenmeye vakit ayırırlar.
kökeni 15. yy'da güney amerika'yı soyan ispanyollara kadar gider
onları da gemilerinin yolunu kesen ingilizler soymaktadırlar. ve böylece ülkesine en fazla ganimetle dönüp değerli maden yığanın en güçlü olduğu inancı yerleşir. oysa asıl zenginlik hala doğunun besin ve tekstil kaynaklarındadır. ve altın üzerinde oturanlar dokunduğunu altın yapan kral midas'ın yazgısına uğrayacaklardır.
çeşitli kişiler tarafından eleştirilmiştir
adam smith: rekabeti kısıtlamaya dayalı olduğunu söylemiştir. merkantilizm, ticarette tekelleşmeye ve franchising'e dayalıdır, ticaret hakkı bazı firmalara verilmiştir (mesela east india company gibi) ayrıca ülkelerin gerçek zenginliklerinin üretim elemanları olduğunu, merkantilistlerin zenginliği yanlış bir şekilde altın ve gümüşle bağdaştırdığını söylemiştir.
david hume: merkantilist düşüncenin kendi içinde tutarsız olduğunu, sürekli fazla ihraca sahip olup altın ve gümüşün ülkeye girmesine devam etmenin imkansız olduğunu söylemiştir. çünkü bir ülkeye değerli metaller girince o ülkede para arzı (yani altın&gümüş) artmış oluyor ve bu da ülke içindeki fiyatların artmasına neden oluyor. fiyatların artmasıyla beraber sizin diğer ülkelere karşı rekabet avantajınız yok olmuş oluyor ve sonunda ithal ve ihracınız eşitlenene kadar ihracatınız azalıyor.
Günümüzde merkantilizm
Not: Yazı 2016 tarihli. Yine de anlattığı şeyler itibarıyla günümüzün atmosferinden uzak değil.
dünyanın en büyük ekonomisindeki değişim, yani donald trump'ın abd başkanı olması ile birlikte, conservative zihniyetteki hükümetlerin artık bir 21.yüzyıl gerçeği olduğunu kabul etmiş oluyoruz sanırım. muhtemelen sırada fransa, yani le pen var. ingilizler zaten brexit. güzide ülkemiz türkiye'yi de söylemeye gerek yok.
özet geçersek:
merkantilizm zaman içinde terk edilmişti. çünkü adam smith'in dediği gibi sadece kaynakları elinde tutup dışarıya satıp birikim yapmak yetmiyor, tüketim de gerekiyordu. ekonomi tarih boyunca her zaman değişecek, hiçbir zaman tek ve sonsuza kadar geçerli bir kural olmayacak, bulunamayacak. oyunun da güzelliği bu, hep bir değişime ayak uydurmak, o değişimi keşfetmek olayın keyifli yanı aslında.
peki şu an ne oluyor?
tüm ülkeler içe kapanmaya başlıyor. zaten endüstri içinde olan biri olarak gümrük tarifeleri & çin vs. derken son yıllarda her ülke küreselleşmeden yavaş yavaş kopup kendi ekonomisini korumaya almaya başlamıştı. şimdi popülist, sol kokulu ama sağ şovenistliğiyle bezenmiş ekonomik politikalar sağ görüşlerin kozu olmaya başladı.
yani ülkeler ellerinde kaynakları dışarıya vermeden, kendi içlerinde kullanmak, hayrını ülke dışına çıkarmadan kullanmak isteyecekler. merkantilizmin yaşandığı dönemlerde bu kaynaklar altın gibi madenlerdi daha çok.
şimdi ise, insan (beyin, fikir), teknoloji, arge, eğitim, yazılım... bunları dışarıya kaptırmanın bedelini en çok gelişmekte olan ülkeler görüyor. gelişmiş ülkelerdeki bilim adına iyi buluşları yapan birçok göçmen var. gelişmiş ekonomiler de beyinlerin terk ettiği ülkelerde ucuz üretim yapmak adına know-how'larını kaptırıyorlar. direkt olmasa da herkes kendi kaynaklarını (bkz: asset) içeriye çekip öyle savaşmak istiyor.
bu sebeple neo-merkantilizm dönemi de geçti, ne diye isimlendirirler bilemiyorum; belki merkantilizm 2.0 gibi saçma bir ismi olabilir (endüstri 4.0 gibi). ama yaşamaya başladığımız, şu an ufukta gözüken şey merkantilizm'den uzak bir şey değil. tarih enteresan, tarih tekerrürden ibarettir lafı pek de yanlış değil. insanlık dönüp dolaşıp benzer senaryoları farklı tatlar ile yaşıyor. sanki eski filmlerin yeniden çevrilmesi gibi.
Hayatın Bir Anlamı Yoksa O Anlamı Sen Bul ve Tadını Çıkar Diyen Görüş: Optimistik Nihilizm
