İspanya ve Portekiz'de Hayatı Durduran Elektrik Kesintisi Neden Meydana Geldi?

Öncelikle haber şu

​28 nisan 2025 pazartesi günü, ispanya ve portekiz'de meydana gelen büyük çaplı elektrik kesintisi, yaklaşık 60 milyon kişiyi etkileyerek iber yarımadası'nın büyük bölümünü elektriksiz bıraktı. kesinti, toplu taşıma sistemlerini durdurdu, telefon ve internet hizmetlerini aksattı ve madrid open tenis turnuvasının ertelenmesine neden oldu. yetkililer, kesintinin nedenini araştırıyor; öne çıkan olasılıklar arasında fransa'nın güneybatısında yüksek gerilim hattına zarar veren bir yangın ve ispanya'daki aşırı sıcaklık değişimlerinin yüksek gerilim hatlarında anormal titreşimlere yol açması bulunuyor. portekizli yetkililer, siber saldırı ihtimalini de göz ardı etmediklerini belirtti. salı sabahı itibarıyla ispanya'da elektrik talebinin %99,95'i karşılanırken, portekiz'de de büyük ölçüde normale dönüldü; ancak ulaşım ve iletişimde bazı aksamalar devam ediyor.

Kesininin nedenini açalım

arkadaşlar teknik bilgi vereceğim. bu tarz olaylar aslında her zaman olası bir şey. siber saldırı da olabilir, kendiliğinden gelişen bir durum da olabilir. 

avrupa ve türkiye aynı enterconnect hatta bağlıdır. buradaki en kritik durum frekanstır. (yani 50hz'de tutma olayıdır) şöyle düşünün; evinizdeki her elektrikli alet 50hz frekans ile çalışmaya uyumludur. ülkemizde de bu görevi teiaş'a bağlı yük tevzi birimi yürütür. onların amacı yük dengesini ve frekansı tutturmaktır. mesela elektrik üreten santrallerden (yüksek megawatt kapasite gücüne sahip olan) biri ani duruş yaşarsa, o anki elektrik ihtiyaca yetmeyeceği için frekansı 50hz yerine 50,20'ye çıkarabilir. bu sırada yük tevzi bu durumu görür ve hazırdaki bir santrale talimat geçer çalışması için. mesela ülkede yüksek güce sahip santrallerden bazıları aynı anda duruş yaşadıysa bu frekansın hızlı dalgalanması silsile yolu ile diğer santralleri de devreden çıkarır bu şekilde artık tutulamaz hale gelir ve tüm ülke veya bölgede elektrik kesintisi yaşanır. tekrar bir üretim santrali çalıştırılır ve buna karşı olarak belli bölgeye elektrik verilir, tek tek santraller ve tüketim alanları bu şekilde devreye sokularak ayağa kaldırılmaya çalışılır. 

aynı durum türkiye'de de yaşanmıştı. bundan sonra teiaş bu işi çok sıkı tutmuş, hatta bazı özel santraller, jeneratör ve türbinime zarar gelmesin diyip erken duruş aldırmamaları için santrallere 47,5-52,5 aralığında çalışmazlarsa ceza verebilecek düzenlemeler getirmişlerdir. bu işin şakası olmaz çünkü senin evindeki elektrikli ev aletleri frekans yüzünden bozulursa teiaş bunu karşılamak zorunda kalır o yüzden bir elektrik şebekesinde en kritik şey istenen gerilim ve frekansı tutturmaktır.

Biraz daha teknik detaya girecek olursak

bir elektrik şebekesindeki anlık elektrik üretimi anlık tüketimi karşılamadığında meydana gelen frekans düşmesi ile birlikte jeneratörler zincirleme olarak devreden çıkar ve genel bir kesinti yaşanır. bu duruma da black out denir. türkiye'de yaşanmış benzer olay için:

(bkz: 31 mart 2015 türkiye geneli elektrik kesintisi)

benzerleri 21. yüzyılda new york ve birleşik krallık gibi gelişmiş yerlerde de yaşanmıştır. son senelerde frekans koruma fonksiyonuları ile birlikte yük atatarak black out'a önlem alınıyordu bir çok şebekede, demek ki ispanyollar pek zaman bulamamışlar bu güncellemeyi yapmaya.

şebekenin tamamen ayağa kalkması biraz zaman alabilir. çünkü devreden nükleer ve termik santrallerin tekrar şebekeye bağlanması saatler alabiliyor. hatırladığım kadarıyla da türkiye'de şebekenin ayağa kalkması akşamı bulmuştu.

ispanya'nın durumu bizden biraz daha farklı. avrupa ülkelerinin dahil olduğu büyükçe bir şebekenin parçasılar. (bkz: entso-e) ispanya avrupa elektrik iletim şebekesinin bir parçası, entso-e oluyor bu. biz de bir parçasıyız ancak birkaç iletim hattı ile. bunlar 400kv hamitabat ve babaeski trafo merkezlerinden yunanistan ve bulgaristan iletim şebekelerine bağlanıyorlar.

sanıyorum ispanya'nın fransa ile bağlantı sayısı çok daha fazla. aynı zamanda portekiz ile bağlantısı da vardır.

avrupa'daki elektrik altyapısı ispanya'da olsa çok önceden tamamlanmış olduğunu varsayıyorum, ya da yeni yapılan trafo merkezi ve iletim hattı sayısının az olduğunu tahmin ediyorum. iş böyle olunca bir çok fonksiyon içeren güncel numerik roleler (siemens, abb, ge vs,) yerine tek fonksiyonlu mekanik roleler kullanılmıştır. frekans düşmesi sebebiyle yük atma yapamamış, frekans düşünce generatörlerin bazıları devreden çıkmış, kaynak sayısı azaldıkça frekans daha da düşmüş ve daha çok generatör devreden çıkmış ve şebeke çökmüş diyebileceğimiz black out gerçeklemiştir.

bu tarz olayları engellemek için yeni yapılan dağıtım trafo merkezlerinde kullanılan numerik rolelerde frekans koruma aktif ediliyor ve frekans düştüğü anda generatörlerden önce yük atma yapılıyor, yani o dağıtım bölgesinin elektriği kesiliyor. tüm şebekenin çökmesi yerine bölgesel olarak yük atarak şebekenin dengesi korunmaya çalışılıyor.

bu tarz black outların suçlusu kim derseniz national load control center dediğimiz yerde gün içerisindeki enerjinin üretim ve talep kısmını yöneten kişilerdir muhtemelen çok kilit bir santralde ya da trafo merkezinde bir çok feederi etkileyecek bir arıza da meydana gelmiş olabilir ama avrupadaki altyapıda bu olasılıktan ziyada insan hatasının daha mümkün olduğuna bahşe girerim.

ekleme: frekans düşünce generatörler yük alır diye yorum geldi. bu yarım bilgiyi şöyle tamamlayalım. hazırda bekleyen hydrolar hızlı şekilde şebekenin yükünü alırlar, ancak her güncel numerik generatör koruma rolesinde frekans koruma aktiftir ve belli bir seviyenin altında açacaktır. çünkü generatör kendi frekansını 50hz'te sabit tutmak isteyecektir (bkz: governor system), tüm generatörlerin aynı şekilde davranma eğilimi olacaktır. ancak bunun da bir sınırı var, frekans ayar değerin altına düşerse ünite(generatör) trip eder. meali, generatör durur. şebekeden bir kaynak daha ayrılmış olur, frekans biraz daha düşer, başka bir generatör daha devreden çıkar, bir daha, bir daha... ve black out...

daha sonra belli hydrolar ile black start yapılarak şebeke ayağa kaldırılmaya çalışılır. bunu da yük tevziden bir arkadaş anlatsın.

bu arada, gelişmiş ülkelerdeki elektrik altyapısı 50-60 sene önce tamamlanmış halde ve koruma roleleri de çoğunlukla o senelerde ki teknoloji. bozulmayan veya aksamayan yeri değiştirmiyorlar. hatta yeni bir teknolojinin altyapı ya girmesi kolay kolay mümkün değil. mesela ingiltere'de hala mekanik bir role olange mcağ roleleri restrictes earth fault fonksiyonu için bir çok dağıtım operatörü tarafından tek kabul gören role.

mesela siemens sıprotec 5 koruma rolelerini bile türkiye'de kullanmak için 5 yıllık referans isteniyordu. bu referanslar da genelde teknolojinin ilk denendiği afrika ülkeleri oluyor.