Kabile Toplumlarındaki Birikmiş Zenginliği Paylaşmak İçin Düzenlenen Tören: Potlaç
özellikle malenezya, polinezya ve kuzeybatı amerika yerlileri arasında yaygınlaşan, toplumsal statü simgesi olarak törensel mal ve armağan dağıtımıdır potlaç.
kabile toplumlarındaki birikmiş zenginliklerin paylaşımı, eşitsizliğin ortadan giderilmesini; mal ve buna bağlı duygusal paylaşımlar ile sağlamaya çalışan törensel etkinliktir.
bu sayede yönetimin yönetilenler ile daha barışık yaşama devam etmelerini de sağlamaya yöneliktir. bir şenlik biçiminde yapılmıştır. en yaygın ve gelişmişlik düzeyine de 1849-1925 yılları arasında kuvakiyutlar'ın güney kolu arasında ulaşmıştır. buradaki törenlerde, konukların çağrılmasında, konuşmalarda, armağanların konukların toplumsal konumlarına göre dağıtılmasında tören geleneklerine uyulmuştur. konukların cömertçe ağırlandığı büyük ziyafetlerde ev sahipleri ile ev sahiplerinin akrabaları cömertlikte adeta yarış sergilemişlerdir. bu olayların çok sayıda tanık önünde gerçekleşmesi, bağış yapanlar ile alıcıların toplumsal konumlarının bilinmesini sağlayandır.
bu toplumlarda bir mirasçı ya da sonradan gelen, yeni üstlendiği toplumsal durumu ve konumu açıklayarak gerçek olanı onaylatmak için potlaç düzenlerdi.
benzer biçimdeki kurumlara ortaasya kökenli eski türk ve moğol göçebe toplumlarında da rastlamaktayız. buradaki törenler "toy" ve "şölen" gibi isimlerle anılır. ancak özü amerika'daki potlaç törenlerinin aynısıdır. kabile şefleri zaman zaman aristokrasiye ve halka karşı bu törenlerde cömertlik gösterilerinde bulunmuştur. dede korkut kıtabı'nda; üç yılda bir salur kazan'ın üçoklar ve bozoklar soylularını toplayıp; böyle törenlerde burla hatun'u elinden tutup çadırdan çıkardığı, çadırın içindeki bütün eşyaları soylulara terk ettiği ve onlara yağmalattığı belirtilir. hatta bir seferinde bozok soylularının törene yetişemeyip bu yağmadan payını alamamış olmaları üçoklar'a karşı ayaklanmaya bile neden olur.
kabile kültürü yönetiminin bulduğu bir yöntemdir. toplumlar geliştikçe bu tür uygulamalar ortadan kalmış ve yerini başka kurumlara bırakmıştır. toplumsal gelişime engel durum oluşturduğunda amerika'da olduğu gibi bu tür uygulamalar gelişen devlet rejim ve yönetimi tarafından yasaklanmıştır.
osmanlılar ve batı avrupa ortaçağında potlaç gibi uygulamalar tamamen ortadan kalkmıştır. devletin gelişkin durumuna ait uygun yeni kurumlar oluşturulmuştur. kral, lord, bey, ağa, sultan gibi yöneticiler cömertliği toplumsal statülerinin gereği saymışlardır. yönettikleri kesime karşı armağanlarını gösterişli kılarak yönetmeye layık olduklarının sürekli olmasına olanak sağlayacakları pekiştirmeye çalışmışlardır. potlaç kurumunun ilk ortaya çıkışındaki ihtiyaç da bundandır.
