Kibar Feyzo, Neden Gösterime Girdiği 1978'de Değil de Daha Sonradan Sansürlendi?
kibar feyzo, ilginç şekilde gösterime girdiği 1978 yılında sansürlenmemiş bir filmdir
filmi sansürleyen, daha doğrusu direkt yasaklayan 12 eylül rejimidir. sinemadaki gösteriminden beş yıl sonra, 1983 yılında filmin halka gösterimi sakıncalı bulunmuş ve video kasetleri yasaklanmıştır.
aşağıdaki uzun alıntıda da görülebileceği üzere film; türkiye'nin çeşitli yerlerindeki emniyet güçleri tarafından, birbirlerinden habersiz olarak yeniden ve yeniden denetime gönderilmiş. birinden yasak kararı çıkmasa, diğerinden çıkardı zaten. üstelik ilk yasak kararını verenler, "beş yıl önce film denetlenmiş, bir sakınca görülmemiş, izin verilmiş" dememiş, önceki kararı sallamamış.
bu gibi durumlarda siyasal iktidarın etkisi çok oluyor. 1978'de bülent ecevit iktidarı vardı. kültür bakanı ise ahmet taner kışlalı'ydı. kışlalı'nın sinemacılara sahip çıkması beklenen bir şey. benzer şekilde, aynı yıl enerji ve tabii kaynaklar bakanlığı koltuğunda deniz baykal oturmasaydı yavuz özkan'ın maden filmi hiç çekilemeyebilirdi.
son olarak yine 1978 yılına ait bir diğer atıf yılmaz–kemal sunal ortaklığı olan köşeyi dönen adam filminin de benzer akıbete uğradığını belirteyim. o filmin video kasedi de 1982'de yasaklanıyor.
İlgili karar metni ve detaylar
kibar feyzo (1983/53, dosya no: 91134/168) filmine ilişkin kararda, filmin arzu film kurumu tarafından filme alınan yapımcısı nahit ataman rejisörü atıf yılmaz olan ve kemal sunal, adile naşit, şener şen gibi oyuncuların rol aldığı, 2.10.1978 tarih ve 978/180 karar ve 91134/168 dosya numarasıyla 1 nolu film denetleme kurulu başkanlığınca denetlendiği belirtilmiştir. kararda "lobilerden 'faşo ağa yazısı bulunan lobinin' halka gösterilmemesi kaydıyla filmin halka gösterilmesinde sakınca bulunmadığına ve tüzüğün 18. maddesine aykırı bir durum görülmediğinden karar verilerek filmin 16mm'lik kopyasının bakanlıkta saklanmak üzere" basın ve yayın şubesine verildiği belirtilmiştir. ancak "bu defa ankara valiliği em. müdürlüğü siyasi / basın şub. müdürlüğü 15 mart 1983 tarih 039032 sayılı yazıyla ankara ili hoşdere caddesi 18/a'da faaliyet gösteren 'videoskop video' işletmeciliğinde 10.3.1983 günü yapılan kontrolde kibar feyzo isimli filmin video kasetinin elde edildiğinin ve em. gen. müd. güv. da. bşk basın şube müdürlüğünü 3.3.1983 gün 91128/142619 sayılı yazıyla video kaset filmin denetlenmek üzere 1 nolu film denetleme kurulunca" denetiminin yapılması istendiği belirtilmiştir. kurul kararında "25.3.1983 günü kurulumuzca yapılan denetimde 'hudutta jandarma idim, hıyaroğlu hıyar, it oğlu it, hırpo, hasiktir, ağzına sıçayım, puştunoğlu, ağzından değil kıçından konuşuyor, bokumun üstünde sıçılmaz, siktir itin eniği, pezevenk, eşekoğlu eşek, anamın ağzına sıçayım, yatta suratına sıçam' gibi genel ahlak ve adaba aykırı küfür ve müstehcen kelimelerin, cümlelerin bulunduğu, gene filmin başından sonuna kadar bazı konuların abartılarak verildiği bazı konularla alay edildiği, örneğin 'kibar feyzo'nun cami minaresinden allahuekber cümlesine müteakip kendi özel durumu ile ilgili şarkı söylemesi' filmin başından sonuna kadar yeri belirtilmeyen fakat konuşma şiveleri ve ekilen ürünlerle ilgili yerlerin gösterilerek yurdun belirli bir bölümünde, köy halkının feodal bir sistem içinde ağalık düzeni ile sömürülerek boğaz tokluğuna çalıştırıldığı, insanların mal gibi alınıp satıldığının vurgulandığı kibar feyzo'nun 'bu düzen durdukça davul dengi dengine çalmaz', köy kızlarının ve delikanlılarının karşılıklı söyledikleri 'bu düzen yüz karası, ağalık allah belası, bu düzeni ne yapmak gerek, merdivenden itmek gerek, tıngır mıngır giderken peşinde göbek atmak' gibi söyleşilerin bulunduğu, maho ağa'nın köyde düğüne geldiğinde attan inerken bilo'nun sırtına basarak attan inme sahnesinin insanlık haysiyetine aşağılayıcı bir görüntü verildiği, maho ağa'nın kibar feyzo, karısı, karısının ağabeyi, feyzo'nun anasını haklarını istedikleri için köy meydanında üç kere falakaya yatırarak ağanın bir devlet gücü gibi simgelenmek istendiği, kibar feyzo'nun 'marabayız, baş kaldıramayız, böyle doğmuşuz, bu düzen hiç mi değişmez', maho ağa'nın köylüyü toplayarak 'hepiniz yüz kırk iki başsınız, nesiniz' cümlelerinin bulunduğu, kibar feyzo'nun istanbul'da çalışırken istanbul sokaklarında görüntü olarak verilen, 'ağalık düzenine son, faşizme geçit yok', 'disk, dev-genç, genel grev hakkımız söke söke alırız. faşist yuvalar dağıtılsın', 'bu düzen değişecek faşo ağa' yazılı sloganların verildiği, kibar feyzo köye döndükten sonra köyün duvarlarında 'ağalık düzenine son, maho faşodur, hem töresi hem ağası, bu düzen değişecek' gene filmde 'grev, ekmek, işçiler kardeş patron kalleş' gibi sloganların bulunduğu görülmüştür. denetlenen kibar feyzo video bant film kasetinin bu haliyle film ve film senaryoları hakkındaki tüzüğün 18. maddesinin (a), (b), (c), (d) fıkralarına aykırı olduğu ve bu haliyle halka gösterilmesinde sakınca bulunduğu ve suç unsurlarının tayin ve takdiri için filmin ve video kasetinin gereği yapılmak üzere basın yayın şub. müd. teslim edilmiştir.
emniyet genel müdürlüğünden getirilen 16mm'lik filmin kopyası kurulumuzca tekrar denetlenmiş olup: filmin yarıya yakın kısmında ses olmadığı diğer kısımlarında seslerin anlaşılmadığı, filmin bütünü itibariyle görüntü ve ses yönünden bozuk olduğu video filmde zikredilen tüzüğün 18. maddesine (a), (b), (c), (d) fıkralarına uygun olmadığı görülmüştür. neticeten gerek denetlenen kibar feyzo isimli video bantın, gerekse aynı isimde filmin, film ve film senaryoları hakkındaki tüzüğün 27. maddesi ve 34. maddesine aykırı olduğu görülmüştür. yukarıda derç edilen hususlardan dolayı bu filmin video kasetinin halka gösterilmesi sakıncalı olduğuna oy birliği ile karar verilmiştir."
filme ait sonraki kararda (1983/56) "film ve film senaryolarının denetlenmesi hakkında tüzüğün 18. maddesinin (a) (b) (c) (d) fıkralarına aykırı olduğu bu haliyle halka gösterilmesinde sakıncalı bulunduğu ve suç unsurlarının tayin ve takdiri için filmin video kasetinin gereği yapılmak üzere basın ve yayın şubesi müdürlüğüne teslim edildiği anlaşılmıştır. bolu emniyet müdürlüğünce gönderilmiş bulunan kibar feyzo isimli video bant filmi aynı yukarıda yasaklanan ve sakıncalı görülen video kaset olduğu anlaşıldığından tüzüğün 18. maddesinin (a) (b) (c) (d) fıkralarına aykırı görüldüğünden halka gösterilmesi sakıncalı bulunarak, kaset suç unsurunun tayini için basın yayın şub. müd. teslim edilmiştir" denir. kibar feyzo filminin 1983/60 tarih ve sayılı sonraki kararında ise filmin denizli emniyet müdürlüğü'nün 23.3.1983 gün ve basın şubesinin 1566 sayılı yazısı ile emniyet tarafından yapılan kontrolde halka gösterildiği sırada zapt edildiği belirtilmiş, filme ait video bantın kontrol edilmek üzere içişleri bakanlığına gönderildiği ve emniyet genel müdürlüğü'nün 8.4.1983 tarih ve bita sayı ile de denetlenmek üzere 1 nolu film denetleme kuruluna gönderildiği belirtilmiştir. kararda "8.04.1983 günü kurulumuzca yapılan denetimde aynı filmin adının bolu valiliği'nden gönderilen video kasetin aynı mealde denetlendiği bu hususta kurulumuzca kibar feyzo isimli filmin ve video kasetinin 25.03.1983 tarih ve 53 sayılı karar ve 1.4.1983 gün ve 56 sayılı kararla incelenerek filmde genel ahlaka ve adaba aykırı müstehcen kelimeler bulunduğu, bunun yanında bazı konuların abartıldığı, yurdun belirli bir bölümünde köy halkının feodal bir sistem içinde ağalık düzeni ile sömürülerek boğaz tokluğuna çalıştırıldığı, insanların mal gibi alınıp satıldığı, bazı sahnelerde ise insanlık haysiyetine aykırı bir görüntü, aşağılayıcı bir tavır verildiği maho ağa'nın köylüyü köy meydanında falakaya yatırarak bir devlet gücü gibi simgelenmek istendiği, istanbul'un sokaklarına verilen 'ağalık düzenine son, faşizme geçit yok, disk, dev-genç, genel grev hakkımız söke söke alırız', 'faşist yuvalar dağıtılsın, dev-genç, bu düzen değişecek', köyde ise 'ağalık düzenine son, maho faşodur', 'hem töresi hem ağası, bu düzen değişecek. grev, ekmek işçiler, kardeş-patron kardeş' gibi tahrik edici sloganların bulunduğu görülmüştür. denizli valiliğine gönderilmiş bulunan kibar feyzo bant filmin kasetinin bu haliyle film ve film senaryolarının denetlenmesi hakkında tüzüğün a, b, c ve d fıkralarına aykırı olduğu ve bu haliyle halka gösterilmesinin sakıncalı bulunduğu ve suç unsurlarının tayin ve takdiri için" film video kasetinin basın ve yayın şube müdürlüğü'ne teslim edildiği belirtilmiştir.
kaynak: türkiye'de sinema sansürünün tarihi, cilt iii, s. 344–347.
Kibar Feyzo Filminde Maho Ağa Neden "Şurada 141-142 Başsınız" Diyor?
