New York'ta Neden Bu Kadar Çok Fare Var?
new york şehrinin her yerini sarmış olan farelerin kökeni nereden geliyor olabilir?
1700'lerin sonundan itibaren, norveç fareleri new york şehrinin parklarını, sokak aralarını ve bodrumlarını işgal etmiş durumda. fareler fransa ve ingiltere gemileriyle buraya geldi ve bir daha da hiç gitmedi.
fordham üniversitesi mezunu matthew combs isimli bir öğrenci, sadece bu farelerin tarihini öğrenmek niyetinde değildi. ayrıca fare familyalarının şehre nasıl yerleştiğini soruşturdu ve bazı bölgelerin daha çok genetik çeşitliliğe sahip olduğunu keşfetti. lower east side ve doğu harlem farelerde daha çok genetik hareketliliğe sahipken, midtown (özellikle batısı) daha durgun seyrediyor. oturmaya daha elverişli olan düzenli yerleşimler, fareler için turistik bölgelere kıyasla daha iyi bir yaşam alanı. daha iyi yaşam alanı da daha çok fare yavrusu demek ve bu da nihayetinde combs'un gözlemlediği dna mutasyonu çeşitliliğinin birincil sebebi.
new york'un yeraltı kralı olan bu norveç farelerinin kökeni asya kıtasına dayanıyor, sonrasında orta doğu'dan afrika ve avrupa'ya yayılıyorlar. combs, ingiltere ya da fransa'da bir fare popülasyonunun 1750 ve 1770 yılları aralarında new york'a ulaştığını saptıyor. abd sonraları asya ve avrupa ile ticarete başladığında bile diğer kemirgen türler kalıcı olamamış bu ilk gelenlerden sonra.
yani new york'un meşhur farelerinin asıl kaynağı, 18. yüzyılın ikinci yarısındaki ticaret. amerika ile ithalat-ihracat yapan ingiltere ve fransa gemileri. bayağı bildiğiniz avrupa yani. farecikler okyanus aşıp gelmişler ve burada çoğaldıkça çoğalarak kalıcı olmuşlar.
bu kadar çoğalabilmelerinin sebebi ise genel olarak farelerin metabolizmasıyla ilgili. bildiğiniz üzere fareler memeli olsa bile böcekler kadar hızlı üreme özelliğine sahip. dişi bir fare 2 ayda bir doğum yapabilir ve her doğumda da 5-13 yavru doğar. yani en az beş yavru demek bu, yılda ise minimum tempoyla sadece bir farenin 30 yavrusu olabiliyor. new york gibi ekstrem şartları olmayan ve alt yapıya aşırı önem verilmeyen bir yere kapağı atınca da korkunç bir nüfusa ulaşmışlar.
bilimsel tarafa geri dönelim
kemirgen uzmanı ve danışman robert corrigan, yeni kemirgen türlerinin şu anda gemilerle gelmediğini söylüyor. "'her zaman limanlarda mı bir sorun vardı acaba' diye endişeleniyorduk. bazıları hala geliyor olabilirdi ama yine de burada mücadele verip yeni bir genetik kalıcılık kurmaya elverişli değillerdi." corrigan ayrıca combs'un çalışmasının kaynakları daha iyi düzenlemeye olanak verdiğini söylüyor. de blasio isimli bir dernek fare aktivitesini şehrin en çok işgal edilmiş bölgelerinde %70'lere düşürmek için 32 milyon dolar bağışladı. corrigan'a göre bu yeterli değil. "tecrübelerime göre böyle yerel popülasyonlara nadiren nakavtlık bir yumruk atıyoruz" demekte kendisi. "%70 oranında imha etmede gayet iyiyiz. herkes iyi hissediyor çünkü bu basit hissettiriyor. ama bu türün popülasyon dinamikleri gösteriyor ki %90'lık bir bilince ve eğitime sahip olmanız gerekli."
combs şu anda new york şehrindeki fare problemine dair sağlam bir görüş edinmiş durumda. o ve mezunlardan oluşan ordusu tüm manhattan adasını kuzey burnundan başlayarak dolaştı ve tuzaklar bıraktı. ölü fareleri topladı ve kuyruklarından bir parça kestiler, ki bu da genetik analiz için en uygun örnek. "kullanışlı bir doku parçası" diyor combs, "bir organ ya da ayak parmağı da alabilirdik".
saha araştırması her zaman kolay olmayabiliyor. combs'un dediğine göre bazen insanlar tuzakları çalıyormuş, ama kendisi en iyi fare topluluklarının nerede olduğuna dair ipuçlarını yakalama fırsatından memnun. "neredeyse her zaman, new york'ta birine fareler üzerine çalıştığınızı söyleseniz, size anlatacakları hikayeleri çıkıyor" demekte.
şimdilerde combs new york'un modern farelerinin atalarının alexander hamilton'ın (alexander hamilton: amerika birleşik devletleri tarihindeki ilk hazine bakanı ve abd'nin mali sisteminin kurucusu) zamanında gelen gemilerle aynı zamanda geldiğini keşfetmiş durumda. fare ve insanların davranışlarının kombinasyonu büyük ihtimalle bir çeşit etkileşim oluşturuyor. "fareler bölgesel canlılar. ama büyük resmi görmeye gerek yok." diyor combs. bahsettiğimiz ihracat new york city'de artık gerçekleşmiyor da olabilir. kendisi new jersey ve ülkenin başka yerlerini de sonuçları karşılaştırmak için araştırdığını söylüyor. corrigan ise araştırmanın geleceği için heyecanlı. "size upper west side üzerindeki fareler hakkında bir şey diyeyim" diyor, "büyük ihtimalle bizim için hala gizemliler. çünkü hepsi bir bütün ve kökenleri de -bahsettiğimiz üzere- oldukça geriye gidiyor."
