Orhan Gencebay'ın Dünya Çapında Bir Müzisyen Olduğunu Kanıtlayan Parça: Nikriz Rüyası
maalesef kendisini seven, beğenen veyahut sevmeyen, beğenmeyen kişilerin, sadece batsın bu dünya, bir teselli ver, kaderimin oyunu, dil yarası vs gibi çok bilinen eserleri baz aldıkları ve gencebay'ın müzikalitesini bu eserler üzerinden irdelediklerini görüyoruz. elbette bahsettiğim eserler gencebay'ın nadide bestelerinden olup, türk müziğinde bugüne dek yapılmış eserlerin orkestrasyon, partisyon, notasyon teknikleri açısından çok çok ileridedir.
ancak gencebay'ın bu eserleri buzdağının görünen yüzüdür. gencebay'ın bugün hamburg müzik akademisinde, berlin filarmoni orkestrasında, başta itü olmak üzere türkiye'nin birçok konservatuvarında armonik yapıları incelenen ve icra edilen dünya standartlarının üstünde eşsiz, insanüstü diyebileceğimiz besteleri vardır. örneğin; nikriz rüyası, diriliş/etrüskler, nihavent uvertür, bahçevan, hatasız kul olmaz, bir araya gelemeyiz, unutulmaz, tutuldu ellerim, bir de sen vurma, bağrımda bir ateş var, zelzele, seni buldum ya, leyla ile mecnun, sevda borcun var, bunca yıl habersiz, zaman akıp gider, idam mahkumu, akşam güneşi, dokunma, ilk göz ağrım, dönmeyen yıllar, bunca yıl habersiz, yokluk gibi.
bahsettiğim bu eserlerin müzikal yapıları hakkında iddia ediyorum, sayfalar dolusu analiz yapılabilir. zaten az önce belirttiğim eserlerin müzikal yapıları hakkında sözlükteki başlıklarında naçizane bazı kısa yorumlarım oldu.
örneğin nikriz rüyası eserini orhan gencebay başlığında inceleyelim ve gencebay'ın ne denli büyük bir müzisyen olduğuna şahit olalım
nikriz rüyası eseri orhan gencebay'ın halk müziği bilgisini tam manasıyla sergilediği muazzam ötesi bir serbest halk müziği formu. melodi tekdüze devam ederken tezene değiştiren başka bir enstrümanist var mıdır ki dünyada? gencebay pes dedirtiyor adeta. türk topraklarında yapılmış en özgün halk müziği örneklerinden biri diyebiliriz. devrim niteliğindeki bağlama geçişleri ve büyük bir notasyon bilgisine sahip olmayı gerektiren partisyonlar ile mükemmel ötesi eser.
hasret rüzgarı albümünün b/5 eser sıralamasında ki thm müziği motiflerle bezenmiş türkü formundan ziyade serbest çalışma örneği teşkil edebilecek bir eserdir. eser giriş bölümü arasaz diye tabir ettiğimiz şekille birinci sözler ve aralarda küçük saz payları ve ikinci aranağme birinciden bağımsız şekilde icra edilmiş ve yine birinci aranağmedeki bölümle ikinci sözlere teslim edilirken finalinde fade out olarak biter…bu eser hücum kayıt olmakla birlikte eserde kullanılan başlıca çalgılar bağlama klavye bas gitar ritm keman ve akustik davuldur...
eserin ana yapısı
makam: nikriz thm'deki ismi yanık (yörük) kerem ayağı olarak da geçer. notasyonunda si bemol do diyez ve fa diyez arızaları egemen olmakla birlikte yörük ayağı genelde ege ve iç anadolu türkülerinde görülmektedir. bağlamada icra şekli genelde do perdesinde müstezat akordu ile egemen olmakla birlikte eserlerin yapısına göre karar sesi sol olarak da değişebilir.
ton: eserin tonu piano do sesinde icra edilmiştir. sol karar bağlamadaki pozisyonudur.
tempo: parçanın girişindeki 4 ölçü sonrası genelde 114 tempoda çalınmıştı
bağlama: orhan gencebay
bas gitar: ismail soyberk
klavye: turhan yükseler
ritm: cengiz ercümer
davul: cezmi başeğmez.
eserin 1. bölümü
eser ilk 10 saniyesinde (ilk 4 ölçülük bölüm) girişte tüm orkestra keman haricinde icraya başlıyor. bağlama, klavye, bass ve davulunda bağlama ezgisiyle unison çaldığını görmekteyi bu kısa bölümden anlamamız gereken kontrpuan kurallarına göre nota karşı not denilen hadisedi 10. saniyede başlayan bağlama partisi ikinci dönüşünde küçük bir not değişikliği ile duble chanel olarak karşımıza çıkmakta ve bu iki bağlamayı left _right olarak duymaktayız. ardından gelen bölümde 23. saniyeden itibaren ritmin, eserin bağlama partisine ünison eşlik ettiğini duymaktayız. bu bölüm ölçüleri 4+2 olarak düzenlenmiş ve 6. ölçüde davul atağıyla (35. saniyede 6. ölçünün son 2 vuruşunda) yeni bir pedal bölüme bağlama ile geçişi duyuyoruz. bundan sonra gelen 8 ölçüde, orkestra elemanlarının hep birlikte çaldığını (35-51 saniyeler) ve eserin gittikçe genişlemesini dinlerken yine bir 8 ölçü karşımıza çıkıyor. bu bölümde yine altta klavyenin düz akor seslerini uzunca duymak mümkün. 57. saniyeden itibaren gelen 8 ölçülük bölümün 3. ölçüsünde kemanın yaptıgı çigan tavrı solo ile makamın genişlemesi gösterilirken bağlama klavye davul atakları parcanın yavaş yavaş gelişmesine yardımcı olmakta… 1:07'ye kadar süren bu bölümden sonra keman yerini bağlamaya teslim ediyor ve eser makam olarak da fa diyez sesi ile genişlemekte ve bu bölüm 1:08 ile 1:15 arasındaki 4 ölçüdür. son ölçüde bağlama notları sıkı bir not gurubu atakla imza olarak sunulmuş. 1:16 ile 1:18 arasında nikriz makamı dizisi inici olarak bağlama ile triole atağı yaparak karar sesine gelmeden önce en baştaki temaya dönüyor ve 1:31'e kadar olan bölümle eser ilk kuple sözleriyle başlamadan önce, 1:29-ve 1:30 saniyelerinde davul ataklarını duymaktayız.
parçanın buraya kadar olan bölümüne arasaz demekteyiz. burada intro unsuru oluşturacak herhangi bir yapı olmadığı için burada intro terimini de bilinçsizce kullanmamamız gerekir. her duyduğumuz giriş müziğine intro diyemeyiz. introların kendine has birtakım özellikleri vardır. bunları çok iyi analiz etmek lazım. 1:31 ile başlayan sözleri 1:39-41 arası iki ölçülük, başta pedal dediğimiz bağlama partisi takip eder ve bu temayı parça içinde daha çok sıkça göreceğiz. bu iki ölçülük bölüm adeta eserin her bölümüne geçişte bir nevi köprü vazifesi görmektedir. "bu ne haldir" ile başlayan bölümde kayıt efekti oldukça yoğun şekilde kullanılmış. ve altta yine, şan altı tabir ettiğimiz şekli bağlama olarak duymaktayız. cümle sonlarında bağlama cevaplarının yanı sıra makamdaki karar dönüşle birlikte davul atakları var. 1:42'den 1:59'a kadar olan bölümde eser yavaş yavaş yükselmekte ve makama ait seslerle gelişmektedir. 1:59'da ise çok kısa bir puandorg gibi tüm sazların sustuğunu duymaktayız. 2:00 ile 2:16 arasındaki 8 ölçünün 4 ölçüsünde sözler işlenmiş ve ardından gelen 4 ölçü 2+2 olarak genişlerken son iki ölçüde klavye ve bağlamanın geçtiği pasajla eser meyan bölümü olarak 2:17'de amanla başlayan bölüme geçiş yapar… bu bölüm eserin baştan buraya gelen 3. bölümüdür. aman kelimesi 4 ölçüde uzun legato bir bağla decrescendo olarak 2:24'e kadar devam etmekte. 2:40'a kadar olan 8 ölçülük sözlü bölümde ise (düşman değil hep dostumla başlayan öleceğim bu gidişle diye biten bölüm), cümle sonlarında triole olarak şanı takip ediyoruz. 2:41'den sonra gelen iki ölçünün ilk iki ölçüsü yine legato aman ve 3. ölçüsü klavye ve son ölçüde tüm orkestranın sustuğu ve tek bir bağlama ve bas gitarın ters glissendo atağı ile meyandan çıkıldığı bölümdür ve 2:49'da tekrar nakarat sözlerine devir teslim yapar. 2:50'den itibaren 8 ölçülük bölümde canımı alacak beni anlamaz kısmına kadar geldiğimizde off off bölümünde eser, bağlama kararına göre bir modülasyon yaparak tonalite sol major etkisi alır ve si bekar notu ile fa diyez arasındaki akor çözülümlerini bağlamada duymaya başlarız. fakat burada tonaliteden daha çok sanki bir misket dizisi havası esmektedir.
parçanın bundan sonraki bölümü 4. bölümdür. ve eser oldukça işlek notlarla serbest çalışma diyebileceğimiz acilitesi yüksek ve zor notlarla zirveye ulaşmak için adeta hazırlık yapar. 3:04'ten itibaren olan bölümde bağlamanın kendi partisi adeta dans etmeye başlamıştır. burada serbest bir teknikle birlikte yer yer ankara tavrının izlerini görmekteyiz. girişteki 1. ara nağmede tekrar eden saz bölümleri yine karşımıza çıkar ve kemanın çigan tavrı nikriz solosu tekrar yerini bağlamaya bırakır. 3:32'den itibaren bağlamanın sıkça kromatik sesleri peş peşe izleyip icra ettiğine tanık olmaktayız. burada icracının tek tel hakimiyeti de esas alınmıştır. parça içinde diğer orkestra elemanlarınında bir coşku içinde yer yer ataklar ve o anki kalp ritmi ile duygularına rastlamaktayız. triller peş peşe üçlemeler adeta parçayı uçurur derecede icra edilmiş. 3:56'dan 4:12'ye kadar olan bölümde parçanın ana makamına dönmeden önce saba makamı geçkisi ile saba makamı bizlere tanıtılmakta ve bu bölümde de la kararda karşılama mızrabı denen bir mızrapla çok yüksek bir icra sunulmaktadır. 2. arasazdaki bölümleri kendi arasında 4/a-4/b/ve 4/c diye ayırmamız da mümkündür. bunların bu şekilde ayrılması demek stüdyoda kayıt esnasında trafik denilen hadiseyi daha iyi kavramak kolaylaştırmak adına bir nevi notasyon=rotasyon mantığından kaynaklanıyor. ama form olarak, eser 4 bölümlüdür. 2. aranağmede tüm orkestra elemanlarının özellikle davulun cümle sonlarında hatta zaman zaman klavyenin de ataklarını duyabiliriz. 4:21'den itibaren ikinci kuple şan ile eser devam eder. bu bölümlerde ise ilk kupledeki notlar çalınmış olsada orkestra elemanlarının değişik nüansları göze çarpmaktadır. örnegin bas gitar atakları, davul atakları, ritmdeki ve bağlamadaki atakları sayabiliriz.
nikriz rüyası eseri hakkında birkaç not
bu tip eserleri bestelemek de çalmak da çok büyük ustalık ve uğraş ister. bu eser didaktik ve geçit parcası niteliğindedir. adeta bir bağlama etüdüdür her bir bölümü. konservatuvar bağlama bölümünde okuyan birçok öğrencinin icra etmeye çalıştığı, hatta birçok eğitmenin öğrencilerine etüt olarak çalmalarını şart koştuğu, ileride türk müziğinde bağnaz zihniyet yıkıldığı, çağdaşa doğru yol alan eğitim teknikleri oturmaya başladığında müfredatlarda da yer alabilecek yapıda muazzam bir yapı. bağlamanın kişisel yolculugunda thm'ye en büyük hizmetlerden ve katkılardan biridir diye düşünmekteyim… içinde her türlü süslemeyi ve tarzı görmek mümkün… yer yer çigan tavrı kemandan tutunda bas gitarın rifleri de parça içinde önemli notlara dokunmuştur. ve parçanın canlı performans canlı kayıt olarak yapılması yer yer kalp ritmiyle çalınmış olması da ayrıca bir güzelliktir.
son olarak; biz yazılmış, notaya alınmış icra edilmiş bir eser hakkında böyle detaylı yazılar yazabiliyoruz, düşünün ki bu eseri ortaya çıkaran insan ne gibi bir birikime, yeteneğe, sabıra sahip...
Kaydından Yayınlanma Aşamalarına Kadar: Bir Müzik Albümü Nasıl Yapılıyor?
Arabeskin Çok Şey Borçlu Olduğu Ali Tekintüre'nin Sözlerini Yazdığı Efsane Şarkılar
