Osmanlı Ordusunu Birçok Kez Mağlup Eden Vali: Kavalalı İbrahim Paşa
kavalalı ibrahim paşa, osmanlı yönetimine karşı ayaklanan vali kavalalı mehmet ali paşa'nın oğludur. osmanlı ordusunu defalarca mağlup etmeyi başarmıştır.
1789 senesinde kavala'da doğdu. 1805 senesinde babası mısır valiliğine atanınca mısır'a gitti. 1806 senesinde babasının osmanlı'ya yıllık vergi verme taahhüdü karşılığında istanbul'a rehin olarak gönderildi. bir yıl sonra mısır'a tekrar döndü. babası mısır'daki otoritesini arttırırken, mısır ülkesinde muntazam bir sistem kurarken kardeşi tosun paşa ile beraber babasının en büyük destekçisi oldular.
1811 senesinde babıali, kavalalı mehmet ali paşa'yı vahhabi isyanı'nı bastırmakla görevlendirdi. bunun üzerine mehmet ali paşa oğlu tosun paşa'yı bir orduyla hicaz'a gönderdi. ayrıca bu dönemde mehmet ali paşa kölemen beylerini ortadan kaldırdı ve böylelikle mısır'da mutlak hakimiyetini tesis etmiş oldu.
1816 senesinde tosun paşa'nın ölümü üzerine ibrahim paşa vahhabilerin üzerine gönderildi. babıali, bu sefer esnasında ibrahim paşa'ya paşalık unvanı verdi. ibrahim paşa, vahhabileri bozguna uğratmayı başardı. bu başarısından sonra ibrahim paşa'ya mekke emirliği ve cidde valiliği verildi. oğlunun bu başarısı kavalalı mehmet ali paşa'nın islam dünyasındaki saygınlığını ve şöhretini iyice arttırdı.
1821 senesinde başlayan mora isyanı karşısında osmanlı hükümeti çaresiz kalınca mısır valisine başvurdu. kavalalı mehmet ali paşa da kendisine girit, oğlu ibrahim paşa'ya da mora valiliği verildiği takdirde isyana müdahale edeceğini bildirdi. bunun üzerine ibrahim paşa 1824 senesinde mora valiliğine atandı. 1825 senesinde ibrahim paşa ordu ve donanmasıyla mora'ya hareket etti. 2 senelik bir uğraşıdan sonra mora'daki isyanı büyük bir ölçüde bastırmayı başardı. 1827 senesinde rusya, ingiltere, fransa kendi aralarında londra protokolü imzaladılar. yunanistan'ın bağımsızlığını içeren bu protokolü osmanlı hükümeti reddedince müttefik donanması ani bir baskınla navarin'de osmanlı ile mısır donanmasını yakıp batırdı. bu hezimetten sonra kavalalı mehmet ali paşa ingiltere'yle anlaşıp, babıali'yle konuşmaksızın mora'dan askerlerini çekme kararı aldı. ibrahim paşa da babasından emir almaz mora'yı tahliye etti. mora'da istediğini elde edemeyen kavalalı mehmet ali paşa bu sefer de babıali'den suriye valiliği talebinde bulundu. bu reddedildi.
1830'lara gelindiğinde ikinci mahmut ile kavalalı mehmet ali paşa arasındaki ilişkiler iyice gerildi. açıkçası ikisi de birbirinden kurtulmak istiyordu. nitekim 2 kasım 1831 tarihinde ibrahim paşa komutasındaki mısır ordusu harekete geçti.
8 kasım'da yafa ele geçirildi. mısır ordusunun bir diğer kolu da filistin'i zaptetmeyi başardı. daha sonra ibrahim paşa; kudüs'ü, nablus'u, taberiye'yi ele geçirmeyi başardı. 27 kasım'da akka kalesi'ni kuşatmasını başlattı.
14 nisan 1832 tarihinde osmanlı kuvvetleri ile ibrahim paşa'nın ordusu al-zerra bölgesinde karşı karşıya geldi. ibrahim paşa osmanlı kuvvetlerini zorlanmadan ezdi. osmanlı'nın yenilgisini gören suriye halkı da bu savaştan sonra ibrahim paşa'nın yanında saf tutmaya başladı.
mayıs ayında akka kalesi ibrahim paşa'ya teslim oldu. şehir yağmalandı. cephane, mühimmat bakımından ibrahim paşa önemli ganimetler kazandı.
haziran ayında ibrahim paşa 18 bin kişilik ordusuyla şam'a girdi. ay sonuna kadar şam'da kalarak asayişi ve idari düzeni sağlamakla uğraştı.
8 temmuz 1832'de ibrahim paşa 30 bin kişilik ordusuyla humus önlerine geldi. burada ikinci mahmut tarafından üzerine gönderilen osmanlı kuvvetlerini kolaylıkla mağlup etmeyi başardı. ibrahim paşa bu zaferden sonra halep'e gelerek ordusunu dinlendirdi. halep'teyken yeniçeri ocağı'nı tekrar kurduğunu ilan etti. ağustos ayında da ordusuyla adana'ya ulaştı. adana'dan sonra urfa'yı ve maraş'ı ele geçirdi.
ikinci mahmut, mısır kuvvetlerinin bu denli ilerleyişinden fazlasıyla tedirgindi. birkaç yıl önce barış yaptığı rusya'nın yardım talebini reddetti. onun yerine ingiltere'den yardım talebinde bulunmaya karar verdi. bir yandan da sadrazam reşit mehmet paşa'yı, ibrahim paşa'nın ilerleyişini durdurması için anadolu'ya yolladı.
aralık ayında ibrahim paşa konya'ya yerleşti. sadrazam reşit mehmet paşa komutasındaki osmanlı ordusu da konya'ya ulaştı. osmanlı kuvvetleri, mısır kuvvetlerinden sayıca üstün durumdaydı fakat osmanlı ordusu talim, terbiye ve tecrübe yoksunuydu. 21 aralık'ta iki ordu konya'da karşı karşıya geldi. ibrahim paşa bu savaşta büyük bir zafer kazandı. sadrazam da esir düştü. kazandığı bu zaferle ibrahim paşa'ya istanbul yolu açıldı denilebilir. bu zaferden sonra ibrahim paşa kütahya'ya kadar ilerleyip durdu. (durmasının nedeni: babasının fikrini almak, dış devletlerin tepkisinden emin olamamak)
ibrahim paşa'nın anadolu halkınca epey ilgi ve övgü gördüğü biliniyor. ikinci mahmut yönetiminden, bilhassa reformlarından rahatsız olan kesimler ibrahim paşa'yı kurtarıcı olarak görmüşlerdi. konya zaferinden sonra ibrahim paşa büyük bir propaganda faaliyeti başlattı. anadolu'daki osmanlı idarecilerine mektuplar yolladı, diğer yandan halka da kendi yönetimine geçmeleri için tebliğler yaptırttı.
konya hezimetinden sonra ikinci mahmut, rusya'nın yardım talebini kabul etmek zorunda kaldı. şubat 1833'te bir rus filosu boğaz'ı geçerek istanbul önlerine demirledi. nitekim artan rus baskı ve fransa ve ingiltere'nin olaya daha çok müdahil olmasının sonucunda kavalalı mehmet ali paşa ve ikinci mahmut arasında 14 mayıs 1833 tarihinde kütahya antlaşması yapıldı. bu antlaşmaya göre: kavalalı mehmet ali paşa'ya mısır ve girit'in dışında suriye, ibrahim paşa'ya da cidde ve ek olarak adana valilikleri verildi. ayrıca osmanlı hükümeti tarafından ibrahim paşa taraftarlarına anadolu'da genel af çıkarıldı. mehmet ali paşa da ordusunu anadolu'dan çekmeyi ve istanbul'a vergi göndermeyi kabul etti.
kütahya antlaşması'ndan sonra ibrahim paşa ordusuyla beraber anadolu'yu boşalttı. suriye'deki yönetimini kuvvetlendirmeye odaklandı. diğer yandan batılı devletlerden destek almak maksatlı bazı imtiyazlar verdi. avrupalıların suriye'deki misyonerlik faaliyetlerine göz yumdu. 1838 senesinde kudüs'te ilk ingiliz konsolosluğu açıldı. 1839 senesinde yine kudüs'te protestan piskoposluğu açıldı, protestan kilisesi inşaatına başlandı.
ikinci mahmut, ''mehmet ali paşa sorununu'' kökünden çözmek istiyordu. diğer yandan avrupalı devletler de mısır sorunu bahanesiyle osmanlı hükümetini kıskaca almışlardı ve çeşitli imtiyazlar koparıyorlardı. ayrıca mısır sorunu karşısında osmanlı'nın yanında yer aldıklarını gösterip osmanlı yönetimini savaş açması için kışkırtıyorlardı. ikinci mahmut avrupalıların desteğini aldığını düşündükten sonra tekrar mısır valisine karşı net cephe aldı. diğer yandan osmanlı yönetiminin bu hazırlıklarının ve niyetinin farkında olan kavalalı mehmet ali paşa da hazırlıklara girişti.
nitekim suriye topraklarında çıkan dürzi ayaklanması'nı bastırma bahanesiyle ikinci mahmut, hafız mehmet paşa ve helmuth von moltke komutasındaki bir orduyu suriye topraklarına soktu ve osmanlı-mısır savaşı tekrar başladı. bu sefer savaş fazla uzun sürmedi. osmanlı ordusu ve ibrahim paşa 24 haziran 1839 tarihinde nizip'te karşı karşıya geldi. ibrahim paşa bu savaşta da osmanlı ordusunu yenmeyi başardı. savaştan kısa bir süre sonra 1 temmuz'da ikinci mahmut hayatını kaybetti.
osmanlı bu mağlubiyetinden sonra avrupalı devletler hemen devreye girdi ve mehmet ali paşa'yı antlaşma (1840 londra antlaşması) yapmaya ittiler. mehmet ali paşa direnç gösterdi. bunun üzerine osmanlı-ingiltere-avusturya donanması beyrut'tan çıkarma yaptı ve kısa sürede sayda'yı, hayfa'yı ve akka'yı ele geçirdi. böylelikle ibrahim paşa'nın merkezle bağı kesilmiş oldu. mehmet ali paşa da zor durumda kalınca antlaşma yapmaya yanaştı. kasım 1840'ta iskenderiye sözleşmesi imzalandı. bu da savaşı sonra erdirdi. bu sözleşmeye göre mısır valiliğinin babadan oğula (mısır'da hidivliğin kökeni) geçmesine karar verildi.
ibrahim paşa 1848 senesinde iyice rahatsızlanan babasının yerine mısır valiliğine tayin edildi fakat atandıktan 2 ay sonra, babasından önce vefat etti. (10 kasım 1848)
Tosun Paşa Filmindeki Şaban Aslında Tellioğulları Ailesinin mi Bir Üyesi?
