Polis İstediği Kişiye GBT Kontrolü Yapabilir mi?
gbt, ''genel bilgi toplama'' kolluk kuvvetlerinin haklarında yakalama, tutuklama, yurtdışına çıkış yasağı düzenlenen kişiler hakkında bilgi toplanması amacıyla kurulan bir sistem.
çok ilginç olarak gbt sisteminin yasal dayanağı olan bilgi toplama yönergesi, “hizmete özel” olması nedeniyle resmî gazete'de yayımlanmamıştır.
gbt her ne kadar işlenmiş bir suç ve sanık hakkında bilgilerin kayıt altına alınmasını ifade etse de uygulamada kişilerin kaydının olup olmadığının tespiti ve ilgili mercilere iletilmesi şeklinde kullanılmaktadır.
yani hepimizin rastladığı üzere yolda yürürken durduk yere kolluk tarafından durdurulup tc kimlik numaramızın alınması suretiyle yakalanma, tutuklama kaydımızın bulunup bulunmadığının ile -belki de- birçok şahsi bilginin sorgulanması uygulamasına bürünmüştür.
"durduk yere" dedik çünkü polis vazife ve selahiyeti kanununa göre polis, a n c a k tecrübesine dayanarak, izlediği davranışlarından o kişinin bir suç işleyeceği veya işlediği hususunda kanaat elde eder veya kişinin silahlı olduğu halen tehlike yarattığı kanaatine varırsa kişiyi durdurulabilir.
bu yetki dahi kanuna göre sınırsız olmamasına rağmen uygulamada polis -adeta- gözüne kestirdiği kişileri durdurup kimliğini sorup 'gbt uygulaması' yapabilmektedir.
dolayısıyla "belirli bir şüpheli/sanık hakkında olmaksızın ve hakkında arama kaydı bulunan herhangi bir kişinin uygulama yapılan kişilerin içerisinde bulunabileceği şeklinde bir saikle, insanların kalabalık olarak bulunduğu yerlerde gelip geçen herkes hakkında uygulanan durdurma ve kimlik sorma işlemleri kanuna ve hukuka aykırıdır"
görülüyor ki amacı sanıklar ve suçlar ile ilgili verilerin toplanması olan sistem uygulamada maksadını çokça aşan bir şekilde vatandaşların alelade bir şekilde tutularak şahsi bilgilerinin makul ve geçerli bir sebep olmaksızın araştırılmasına dönüşmüştür.
oysa ki kişilerin durdurulması ve kimliklerinin tespiti işlemleri anayasa ve pvsk benzeri kanunlarla düzenlenmiş, güvence altına alınmıştır.
her ne kadar kaynağını belirtilen düzenlemelerden aldığı iddia edilse de yönerge ile kişilerin hakları kısıtlanamaz, aksi durum kişi haklarının ihlali sonucunu doğurur.
çünkü yönerge kılavuzdur, muhattabı vatandaşlar değidir. çıkarıldığı konu ile ilgili, yetkili memuru, personeli bağlar.
ayrıca biz yönergeye ulaşamadığımız için uygulamaya maruz kalan vatandaşların durdurulma zamanları ile işlemi yapan memurunun sicilinin sisteme kaydedilip edilmediğini de bilemiyoruz.
değindiğimiz husus bile sistemin keyfi kullanıma ne kadar açık olduğunun bir göstergesidir.
devlet vatandaşlarına anayasa ve kanunun hüküm altına aldığı sınırlar içerisinde müdahele etme hak ve yetkisine haizdir.
anayasasında "hukuk devleti" olduğu yazan bir ülkede vatandaşların bu tür bir uygulamaya tabi tutulması, özel hayatın gizliliği, devletin vatandaşlarına eşit ve adil davranma yükümlülüğü gibi birçok evrensel hukuk ilkesinin ihlali anlamına gelmektedir.
*polis vazife ve selahiyeti kanunu
*genel bilgi toplama yönergesi ve gbt uygulaması, necmettin aydın
Polisler Sadece Çirkinlere mi GBT Yapıyor?
