Puşkin'in, Henüz 38'inde Ölmesine Sebep Olan Son Düellosuna Gidişinin Hikayesi
aleksandr sergeyeviç puşkin bugün, rusya'nın ulusal şairi ve modern rus edebiyatının kurucusu olarak kabul edilir. eserlerinin birçoğunda aşk ve tutkuyu işleyen cesur yürekli şair aslında pek bahsedilmeyen düelloları ile enteresan bir hayat yaşamıştır.
dönemin ünlü eleştirmenlerinden belinski'ye göre eserleri "rus yaşamının bir ansiklopedisi" olan puşkin çoğu rus'a göre değişik bir soyadına sahiptir.
zira rusça'da puskhin, kökü "top" , cannon anlamına gelen pushka sözcüğüne -ov, -ovic gibi eklerin gelmesiyle oluşmuş bir soy isimdir ve bazı rivayetlere göre ilk defa 14. yüzyılda silahı kullanmasındaki üstün becerisine ithafen rusya'nın ilk topçusu kabul edilen grigory morkhinin adlı bir asilzadeye verilmiş, daha sonra da kullanılagelmiştir.
gerçekte ise puşkin'in soyadından daha ilginç bir hayatı olmuştur;
bilindiği üzere büyük dedesi istanbul’da köle pazarından satın alınarak rusya’ya getirilen abram petrovich gannibal'dır. aslen etiyopyalı zannedilse de günümüzde kamerun sınırlarında kalan geçmişin logon prensliği'nde doğduğu düşünülmektedir.
özgürlükçü düşünceleri ile çar'ların nazarında iflah olmaz bir yaramaz olan zamanın rusya'sının gözü kara yazarı; ruslan ve ludmila (1820), bahçesaray çeşmesi (1823), çingeneler (1824), boris godunov (1825) ve yevgeni onegin (1833) gibi daha birçok şahesere imzasını atmıştır.
çoğu yapıtında yaşamından enstantaneler olduğu gibi manzum romanı onegin'de de karakterinin farklı yönlerini çizer; bir yanda kayıtsız ve hayat yorgunu yevgeni diğer yanda -asla aptal bir aşık olmayan idealist, onurlu ama savunmasız vladimir lensky.
lensky'yi düelloda ölüme götürecek olaylar silsilesi puşkin'in hayatının aksidir adeta...
gogol, dostoyevski, tolstoy gibi nice büyük dehayı etkilediği rahatlıkla söylenecek puşkin'in 38 yıllık yaşamı komploya çok benzeyen bir düello ile sona erer.
görenlerin “dünyanın en güzel kadını” dediği eşi natalya gonçarova ile ilgili geçirdiği bir kıskançlık krizi nedeniyle- kimilerine göre ise gonçarova’ya hayran olan çar nikolay’ın kurduğu bir entrika sonucu– girdiği düelloda aldığı yara ölümüne neden olur.
aslında aleksandr sergeyeviç puşkin'in edebi kişiliğinin yanında hayatının pek de öne çıkartılmayan şaşırtıcı bir yönü vardır; hırçın ve gözü pek karakteri yüzünden ismi gençliğinden itibaren birçok düello ile anılır.
ilk meydan okumasını henüz 17 yaşındayken, bir baloda kız arkadaşı loshakova ile dans eden dayısı paul gannibal'e karşı gücendiği için yaptığı ancak araya girenler sayesinde düellonun gerçekleşmediği rivayet edilir. benzer sahne onegin romanında lensky'nin nişanlısı olga'nın yevgeni ile dansında tasvir edilir, sanki lensky yazarın 17 yaşındaki halidir:
olga's dance
ardından 1817 yılında şiirlerini uygunsuzca eleştiren arkadaşı, şair pyotr kaverin'i ve iki yıl sonra yine bir baloda kendisine yersiz bir şaka yapan kondratiy ryleev'i düelloya davet ettiği anlatılır lakin her iki kapışma da gerçekleşmez.
ancak 1819 yılının sonlarında hayatının ilk ciddi meydan okumasıyla karşılaşır. bu sefer karşısındaki liseden arakadaşı şair ve dekabrist wilhelm küchelbecker'dir.
puşkin hakkındaki çalışmalarıyla meşhur araştırmacı peter bartenev'e göre bir yemek davetinde wilhelm'in soyadı üzerinden ayak üstü nüktedan bir iki dize yazan ve sofradakilerle paylaşan puşkin, bunun üzerine öfkelenen genç devrimci tarafından düelloya davet edilir.
mevsim kıştır. görgü tanıklarına göre önce küchelbecker ateş eder, ıskalar. puşkin ise düelloya devam etmekten vazgeçerek silahını yere atar ve arkadaşına sarılmak ister. ama arkadaşı çılgınca bağırmaktadır : "vur, vur!". puşkin, namluya kar dolduğu için ateş edemediğini söyler ancak pek de ikna edici olamaz, yine de barışırlar, düello sonuçsuz kalır.
yaşananlar belki de yıllar sonra yazacağı yevgeni onegin'de betimlediği düello sahnesinin farklı bir versiyonudur: no reconciliaton.
iki arkadaşın sonu eserdeki gibi bitmez, wilhelm, puşkin'nin ölümünden yaklaşık 9 yıl sonra, sibirya'da sürgünde, kör bir şekilde tüberkülozdan hayatını kaybeder.
bu olayın ardından sonuçsuz kalan birkaç meydan okumadan sonra 1822 senesinde ikinci kez silahların patladığı bir dövüşe girer. kumar masasında yaşanan bir anlaşmazlık nedeniyle yarbay semyon starov, puşkin'e meydan okur. ikisi de ateş eder ve ıskalar.
yalnız 19. yüzyıl rusya'sında düellonun yasadışı olduğu için gizlice yapıldığını, bu nedenle tam zamanına ve yerine ait bilgilerin net bilinemediğini de unutmamak gerekir.
aynı yıl puşkin'in 22 yıllık yaşamı boyunca tabancaların ateş aldığı üçüncü düello gerçekleşir. bir yolculuk esansında konakladığı evin sahibi moldovalı asilzade todor balsh'a meydan okur. balsh'ın karısının kendisine kaba bir şekilde davranması nedeniyle çıkan tartışma sonucu düzenlenen düelloda her iki taraf da birbirini ıskalar.
dönemin tabancalarının düelloda kullanılmak üzere eşleşen çiftler halinde üretilen, elle doldurulan, çakmaklı, tek atımlık ve çok kısa menzilli silahlar olduğunu da hatırlatalım (bkz: flintlock).
genellikle birbirlerinden karşılıklı 20 adım, yaklaşık 15 metre, mesafe uzaklıkta olan tek atış hakkına sahip tarafların olayın heyecanı ile hedeflerini tutturması için soğukkanlı olmaları gerekmekteydi.
yine kişinev'de bir nevi sürgünde olduğu, büyük beğeni toplayan iki romantik şiir kafkas tutsağı ve bahçesaray çeşmesi'ni yazdığı zamanlarda yerel gece hayatından mahrum kalmayan puşkin'in , zengin bir toprak sahibinin karısı ile aşk yaşadığı ve yakalanarak düelloya davet edildiği,
o zamana kadar hiçbir meydan okumadan kaçmayan puşkin'in, emri altında bulunduğu general inzov tarafından, düelloyu engellemek amacıyla on gün boyunca bir kulübede gözaltında tutulduğu söylenir.
ardından bir kağıt oyununda hile yapmakla itham ettiği aleksandr zubov adında bir subay tarafından düeollaya davet edilir. zubov ateş eder ve ıskalar. ancak puşkin karşılık vermez...
bu olaydan sonra 1823-1836 yılları arasında düello ile sonuçlanmayan 8 meydan okuma daha gerçekleşir.
ve 1836 sonbaharına gelindiğinde puşkin borca batık halde yaşantısını sürdürmekteyken eşi natalya gonçarova'nın kendisini charles-charles de heeckeren d'anthès adında yüksek rütbeli bir subayla aldattığını söyleyen ağır hiciv içeren imzasız bir mektup alır.
puşkin hemen dantes'e meydan okur. fakat dantes'in üvey babası jacob van heeckeren düellonun iki hafta ertelenmesini ister. şairin arkadaşlarının çabalarıyla düello iptal edilir.
bu esnada st. petersburg, çar ı. nikolas'ın gonçarova'yı metresi yaptığı söylentileri ile çalkalanmaya başlar.
biz kendisine yakıştıramazsak da bazı görüşlere göre puşkin'in ülkenin yüce hükümdarına meydan okuyamayacağı açıktır, bu yüzden gördüğü ikinci olası seçeneğe yönelir: dantes.
lakin bu uyanık fransız kısa süre sonra puşkin'in karısının kız kardeşi katerina gonçarova'ya evlenme teklif eder ve ikinci meydan okumayı da berteraf eder.
ancak düğünden sonra da dedikodular devam eder. puşkin, ilk mektupta olduğu gibi, söylentilerin kaynağının hollanda'nın rusya büyükelçisi ve dantes'in üvey babası baron van hekeren olduğunu düşünerek ona yıkıcı bir mektup gönderir.
çok ağır sözler içeren mektuba, heeckeren tarafından puşkin'in ilk meydan okumasının hala geçerli olduğu cevabı verilir.
böylelikle taraflar 27 ocak 1837 tarihinde st.petersburg yakınlarındaki kara dere (bkz: chernaya rechka) mevkiinde karşılıklı olarak yerlerini alır. şartların sert havanın çok soğul olduğu bu talihsiz günde düello mesafesi 10 adım olarak belirlenir.
ilk ateş eden dantes olur ve puşkin'i karnından ağır yaralar. puşkin yere düşer ama rakibine ateş etmeyi başarır fakat kurşun dantes'in sağ elini sıyırır.
yürekli şairimiz iki gün sonra jülyen takvimine göre 29 ocak, miladi takvime göre 10 şubat 1837 tarihinde hayata gözlerini yumar.
büyük petro zamanından beri yasak olan düelloya karışanlara verilen cezalar çok ağır olduğu için, puşkin can çekişirken yakın dostu ve düellodaki şâhidi konstantin danzas çabaları sayesinde çar ı. nikolay tarafından affedilir. ancak karşılığında danzas, petro ve pavel kalesi'nde iki ay boyunca hapis cezasına mahkum edilir.
çar; ölen şairin ailesinin geçimini sağlar, puşkin'in borçlarını öder, aileye toplu olarak 10.000 ruble ödenmesini emreder, dul eşine ve kızlarına emekli maaşı bağlatır ve oğullarını himayesine alır.
dantes'in ise askeri ünvanlarının elinden alınması ve sürgüne gönderilmesi ile yetinilir. eşi puşkin'in baldızı da ona eşlik eder. çiftin daha sonra dört çocuğu olur.
rusya'dan sürgün edilmiş olmasının kendisine fransa'da "parlak bir siyasi kariyere" sahip olma fırsatını verdiğini sıklıkla dile getirir. nitekim şahsı ikinci fransız imparatorluğu döneminde senatör makamına erişmiştir.
natalya gonçarova'nın ise, kendisini dantes ile ilişkilendiren söylentileri sona erdirememesi veya sona erdirmek istememesi nedeniyle kocasının ölümünde başlıca sorumlu olduğu düşünülür.
ayrıca çarın ve sarayın gerici çevrelerinin de çoktandır fikirlerinden rahatsızlık duydukları şairi yok etmenin bir fırsatını kolladığı, mezkur dedikoduları yaydığı ve eşinin onurunu savunmak isteyen puşkin ile dantes arasındaki düellodan haberdar olunmasına rağmen engellemedikleri büyük ihtimal dahilindedir.
çağdaşlarınca iyi bir nişancı olduğu söylenen puşkin, girdiği mücadelelerin hiçbirinde ilk ateş eden taraf olmamıştır. döktüğü ilk ve son kan da dantes'indir. onunla yapacağı hesaplaşmada kullanacağı tabancayı almak için gümüşlerini sattığı söylenir.
hayatı boyunca gerçekleştirdiği yaklaşık 28 meydan okumadan sadece 5'i düello ile sonuçlanan puşkin'i bu yönüyle pek de yadırgamamak gerekir. zira yaşadığı çağda bilhassa rusya'da sıklıkla rastlanan bir olgudur düello. nitekim giriştiği mücadelelerinin sayısını bilmemiz onun meşhur bir tarihi kişilik olmasındadır...
film önerisi: onegin, 1999
yazıda belirtilmeyen kaynaklar:
aleksandr sergeyeviç puşkin, yevgeni onegin, çeviren azer yaran, yapı kredi yayınları-1879, kazım taşkent klasik yapıtlar dizisi-51, 2. baskı, istanbul, eylül 2004
Çanakkale Savaşı'ndaki Fazla Bilinmeyen Keskin Nişancı Düellosu: Billy Sing vs Korkunç Abdül
