Rumi Yılı Miladi Yıla Çevirirken Hataya Düşmemek İçin Bilmeniz Gereken Ayrıntılar
sayılar, hesaplamalar kâbusumdur ve al işte, tam ortasına düştüm: rumî yılı miladî yıla çevirmek!
tabii ki haberdarım, türk tarih kurumu'nun cillop gibi çalışan tarih çevirme kılavuzu olduğundan. https://ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/ cillop gibi çalışıyor çalışmasına ama bu çevirme işinin arkasında yatan hesaplamanın mantığını, dayandığı ince mevzuları bilmek, kritik hatalara düşmemek için meğerse pek önemliymiş. basit bir örnekle anlatmaya başlayayım:
rumî takvime göre 1296'da doğan, ayını ve gününü tam olarak bilmediğimiz birinin günümüzde kullandığımız miladî gregoryen takvime göre hangi yılda doğduğunu yukarıdaki kılavuzla hesaplarsak 1880/1881 buluruz:
bu ikisi arasında koca 1 yıl fark var! o yüzden diyelim örneğimizdeki kişinin annesi, hafızasını iyice yokladı ve yıla ilaveten ay gün de vererek rumî "23 kanun-ı evvel 1296" dedi. işte bu harika, zira bu bilgileri kılavuza girdiğimizde tam milâdi tarihi buluyoruz: 4 ocak 1881:
buraya kadarki kısım kolaydı. birazdan ise işler çok fena karışacak!
rumî takvim, mart ile başlayıp şubat ile biter. yani rumî'nin ocak ayı mart, şubat ayı nisan, mart ayı mayıs... rumî takvimin ayları ve kaç gün çektikleri şöyle:
1. ay: mart (13 gün)
2. ay: nisan (30 gün)
3. ay: mayıs (31 gün)
4. ay: haziran (31 gün)
5. ay: temmuz (32 gün)
6. ay: ağustos (32 gün)
7. ay: eylül (31 gün)
8. ay: teşrîn-i evvel (ekim) (31 gün)
9. ay: teşrîn-i sânî (kasım) (30 gün)
10. ay: kânûn-ı evvel (aralık) (31 gün)
11. ay: kânûn-ı sânî (ocak) (30 gün)
12. ay: şubat (23 gün)
bu durumda örneğimizdeki kişi, rumî 1296 yılının 10. ayı, yani 23 aralık'ta doğmuş oluyor. buraya kadar tamamsa, diğer aşamaya geçelim:
rumî 23 aralık 1296 tarihini milâdi'ye çevirmek için 1296'ya 584 eklemek gerekiyor. çünkü rumî ile miladî arasında 584 yıl fark var. ekledik ve sonuç: 1296+584= 1880.
1880 tarihi 1918 öncesi olduğundan julien takvime göre çevirmek gerekecek. halbukki 1918 sonrası olsaydı gregorien takvime göre hesaplayacaktık. 1918'in ölçüt olmasının nedeni, bu yıl itibariyle julien esaslı rumî takvimin kullanılmış olmasından ötürü. o zaman julien'e göre devam edelim.
1880, hangi yüzyıla ait bir tarih? evet, 19.yy'a ait. bu durumda rumî aya 12 gün eklememiz gerek: 23+12=35.
19.yy ne alâka 12 gün niye ekledik diye sorduğunuzun farkındayım. şu alâka:
18. yüzyılda (1701–1800) rumi takvim miladi’den 11 gün geride.
19. yüzyılda (1801–1900) rumi takvim miladi’den 12 gün geride.
20. yüzyılda (1901–2000) rumi takvim miladi’den 13 gün geride.
bu farkın sürekli değişmesi, hicri takvimin ay yılına (354 gün), miladi takvimin ise güneş yılına (365 gün) dayanmasından ötürü.
miladi 1880 tarihi 19.yy'da olduğundan rumî ay olan 23 kanun-ı evvel'e (aralık) 12 gün ekleyip 35 bulmuştuk. şimdi ise bu rakamdan, aralık 31 çektiğinden, 31'i çıkarmamız gerekiyor. 35-31= 4. yani 4 ocak 1880. peki işimiz bitti mi? hayır! çünkü 1918 yılı öncesinde verilen rumî ay eğer;
kânûn-ı evvel (yani aralık), kânûn-ı sânî (yani ocak) ve şubat ise ve çeviriden sonra bulduğumuz miladî ay ocak, şubat veya mart ise, bulduğumuz miladi yıla 1 yıl eklemek gerekiyor. çünkü julien takvimde bu aylar takvimin son üç ayı iken milat takviminde bu aylar takvimin ilk üç ayı. yani milâdi takvimde bir sonraki seneye geçilmiş durumda. o yüzden 4 ocak 1880 değil, 1881.
yazının sonuna kadar gelebildiyseniz, doğum tarihini rumîden (1296) milâdiye (4 ocak 1881) çevirdiğimiz kişinin kim olduğunu öğrenmeyi hak ettiniz demektir. (bkz: atatürk'ün doğumgünü)
Diğer Takvimleri Kullanıyor Olsaydık 2024 Yerine Hangi Yılı Kutlayacaktık?
