Yaklaşık 600-700 Işık Yılı Uzaklığı ile Bize En Yakın Yıldızlardan Biri: Betelgeuse

ömrünün sonuna gelerek kırmızı dev evresine ulaşmış bir yıldızdır. geceleri, büyük şehirlerde bile gökyüzünde rahatça görülebilen betelgeuse, güneş’in 1.000 katına ulaşan çapıyla, gerçekten muazzam bir büyüklüğe sahip.

yıldızın kütlesi, bizim güneşimizden yaklaşık 15 kat daha fazla. ancak, bundan 8 milyon yıl kadar önce doğduğunda, kütlesinin biraz daha fazla, güneş’in 20 kadar olduğunu düşünebiliriz. bu da, birkaç milyon yıl önce betelgeuse’un; çapı güneş’in sadece 10 katı olan o-b sınıfı dev bir anakol yıldızı olduğunu, bugünkü gibi kırmızı değil, mavimsi-beyaz bir renkte ışık yaydığını söylememize imkan veriyor.

böylesi dev yıldızların ömrü oldukça kısadır. zaten farkettiyseniz, betelgeuse’un 8 milyon yıl önce doğduğunu söyledik. güneş’imizin şu an yaklaşık 5 milyar yaşında olduğu düşünüldüğünde, bu sürenin ne kadar kısa olduğunu anlayabilirsiniz. başka bir deyişle, dinozorlar yeryüzünde gezinirken gökyüzünde betelgeuse yoktu, daha oluşmamıştı. hoş, bugün gökyüzünde “çıplak gözle” gördüğünüz yıldızların %90’ından fazlası o zamanlar henüz yoktu. gökyüzü yine yıldızlarla doluydu ama, tanıdık olarak sadece sirius, alpha centauri gibi birkaç yıldız vardı. çoğu ölüp gitti, yerlerine betelgeuse gibi yenileri geldi.

güneşimiz, çekirdeğindeki hidrojeni helyuma dönüştürerek enerji üretir. betelgeuse ise, büyük kütlesi nedeniyle çekirdeğindeki hidrojeni hunharca, hesapsız kitapsız hızla yakarak çoktan bitirdi. şu anda gençlik günlerinde hidrojen yakarak oluşturduğu helyumu karbon, oksijen gibi elementlere dönüştürüyor. bu elementlerin nükleer reaksiyonları hidrojen’den çok daha fazla enerji ürettiği için yıldız bir balon gibi şişerek bugünkü dev boyutlarına ulaşmış durumda. şişmeden kaynaklanan yüzey alanı genişlemesi nedeniyle yıldızın yüzey sıcaklığı güneş’in yaklaşık yarısı, sadece 3.200 santigrat derece kadar. 

ancak, çok büyük yüzey alanı ve çekirdekte üretilen muazzam enerji nedeniyle parlaklığı ve yaydığı ışınım güneş’in 100 bin katından fazla olabiliyor. neyse, bu yüksek enerji yayılımı, yıldızı şişirdiği gibi, dış katmanlarının da yavaş yavaş kütleçekiminden kurtularak uzaya yayılmasına ve yıldızın çevresinde bir sis bulutu oluşturmasına neden oluyor. betelgeuse’un çevresine yaydığı bu “sis bulutu”nun toplam kütlesinin güneş’ten fazla olduğunu unutmayın. başlangıçtaki kütlesinin çoğunu böyle yitirdi zaten.

şu an helumu, oksijeni, karbonu nükleer reaksiyona sokarak çekirdeğinde hızla demir birikimi gerçekleştiren yıldız, ömrünün sonuna iyice yaklaşmış durumda. demir, diğer elementler gibi birleşerek başka elementler oluşturamıyor. bunun olması için dışarıdan enerji verilmesine ihtiyaç var. yani, bir süre sonra yıldızın çekirdeği tümüyle demirden oluşacak ve enerji üretimi sona erecek. bu olduğunda ise, betelgeuse’u çökmekten koruyan ışınım basıncı kalmayacak. dolayısıyla yıldız büyük bir hızla kendi içine çökecek.

bu çökme, demirin ihtiyaç duyduğu “dış enerji”nin kaynağıdır. kütleçekimin yarattığı bu enerji, demir çekirdeğin aniden aşırı ısınıp muazzam oranda sıkışmasına neden olacak ve çok şiddetli bir nükleer reaksiyon gerçekleşecek. çekirdekteki demir atomları bu ani reaksiyonla nikel, bakır, çinko, gümüş, baryum, cıva, altın gibi daha ağır elementlere dönüşecekler. işte tüm bu dönüşümün havalı ismine biz “süpernova patlaması” diyoruz.

bu süpernova patlamasının ne zaman gerçekleşeceğini bilmiyoruz. önümüzdeki yıl da olabilir, 100 bin yıl sonra da olabilir. tüm bu süreler astronomi ölçeğinde “yarın” olarak değerlendirildiği halde, bizim kısacık yaşamlarımız için malesef sonsuzluk gibi duruyor. patlama olduğunda, betelgeuse yeryüzünden muazzam parlaklıkta bir yıldız gibi görünecek. öyle parlak olacak ki, gündüzleri bile rahatlıkla gözlemlenebilen, geceleri ay gibi cisimlere gölge oluşturabilen bir aydınlık sağlayacak. bu çok parlak halini yaklaşık 7-10 gün boyunca koruyacak. sonrasında ise yavaşça sönükleşecek ve ortalama 1 ay içinde tamamen gözden kaybolup bir daha hiç görünmeyecek. bu arada, bize hiçbirşey olmayacak. sadece bir ışık şöleni izleyeceğiz, hepsi o kadar.

su kaynaktan , bu ve daha nicelerine ulasip bilgiyi kana kana icebilirsiniz.